Η πρόληψη έχει ευρέως αναγνωριστεί ως ο πιο αποτελεσματικός και συμφέρων τρόπος για την καταπολέμηση της επιδημίας της παχυσαρκίας. Οι πιο υποσχόμενες προσεγγίσεις στοχεύουν πληθυσμούς, παρά μεμονωμένα άτομα, εστιάζουν σε περιβαλλοντικές και πολιτικές αλλαγές και απαιτούν πολυδιάστατη απόκριση. Το παρόν άρθρο εξετάζει τα υπάρχοντα κοινοτικά προγράμματα στην Ευρώπη.
Αλλάζοντας συμπεριφορές και το περιβάλλον
Η αιτιολογία της παχυσαρκίας είναι περίπλοκη και οι συνήθειες διατροφής και σωματικής δραστηριότητας πιθανώς διαμορφώνονται σε μικρή ηλικία. Ένα «παχυσαρκιογενές» περιβάλλον ευνοεί την υπερβολική κατανάλωση ενέργειας και αποθαρρύνει τη σωματική δραστηριότητα. Η ανάγκη για την πρόληψη της παχυσαρκίας στο σύνολο του πληθυσμού έχει υποκινήσει την εφαρμογή εκατοντάδων κοινοτικών πρωτοβουλιών στην Ευρώπη.1
Οι κοινοτικές πρωτοβουλίες είναι πολυπαραγοντικές στρατηγικές που στοχεύουν στην αλλαγή συμπεριφορών μέσω παρεμβάσεων που εστιάζουν τόσο σε ατομικές συμπεριφορές όσο και στο περιβάλλον. Η τροποποίηση των μη υγιεινών συνηθειών απαιτεί την αλλαγή αντιλήψεων, του μικροπεριβάλλοντος (π.χ. σχολεία, νοικοκυριά, γειτονιές) και του μακροπεριβάλλοντος (π.χ. συστήματα εκπαίδευσης και υγείας, κυβερνήσεις, βιομηχανία τροφίμων, κοινωνικές στάσεις και πεποιθήσεις), ώστε να επικρατήσουν οι υγιεινές συμπεριφορές.2 Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στο εκάστοτε τοπικό πλαίσιο, οπότε σχεδόν όλες οι κοινοτικές πρωτοβουλίες εκτελούν ένα μίγμα στρατηγικών σε τοπικό επίπεδο.1
Το παράδειγμα του EPODE
Ένα πιλοτικό πρόγραμμα σε δύο κοινότητες στη Βόρεια Γαλλία διαπίστωσε ότι το ποσοστό των υπέρβαρων παιδιών μειώθηκε στις δύο αυτές πόλεις (11,4% το 1992, 8,8% το 2004) αλλά όχι στις πόλεις ελέγχου (12,6% το 1992, 17,8% in 2004).3 Αυτή η διατμηματική μελέτη δεν απέδειξε ότι η παρέμβαση μείωση την παχυσαρκία, αλλά οδήγησε στην ανάπτυξη του προγράμματος EPODE “Ensemble Prevenons l’Obesité Des Enfants”, ο τίτλος του οποίου σημαίνει “Μαζί ας προλάβουμε την παιδική παχυσαρκία”.
Το EPODE είναι μια συντονισμένη προσέγγιση που στοχεύει στην ενίσχυση των κοινοτήτων να αντιμετωπίσουν και να προλάβουν την παιδική παχυσαρκία. Βασίζεται σε τέσσερις κύριους πυλώνες:4
Αξιόπιστο επιστημονικό υπόβαθρο, αξιολόγηση και διάχυση των αποτελεσμάτων
Ισχυρή πολιτική θέληση και συμμετοχή των πολιτικών εκπροσώπων
Συντονισμένη οργάνωση και προσέγγιση βασισμένη στο κοινωνικό μάρκετινγκ
Πολυεπίπεδη προσέγγιση, με συμμετοχή πολλών ενδιαφερόμενων μερών, μεταξύ των οποίων δημόσιοι και ιδιωτικοί εταίροι.
Κύριες ομάδες στόχοι του EPODE είναι τα παιδιά ηλικίας 0-12 ετών, ανεξάρτητα από το σωματικό τους βάρος και τις οικογένειές τους. Η τοπική πολιτική ηγεσία (πχ. ο Δήμαρχος) ορίζει τον υπεύθυνο του προγράμματος σε τοπικό επίπεδο, ο οποίος εκπαιδεύεται από μια κεντρική συντονιστική ομάδα. Ο ρόλος του υπεύθυνου του έργου είναι να κινητοποιήσει μια πολύπλευρη τοπική οργανωτική επιτροπή και μια ποικιλία τοπικών ενδιαφερόμενων φορέων, ειδικότερα στα σχολεία, σε οργανισμούς εκτός σχολικού προγράμματος, και κοινωνικά δίκτυα εταιρειών, τοποθετώντας έτσι την κοινότητα στο κέντρο του συστήματος.
Η χρηματοδότηση είναι είτε δημόσια ή μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ή έχει τη μορφή εταιρικών χορηγιών. Το 2008 η Ευρωπαϊκή Γενική Διεύθυνση για την Υγεία και τους Καταναλωτές παρείχε χρηματοδότηση για την ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Δικτύου EPODE, ώστε να επιταχυνθεί η εφαρμογή των κοινοτικών πρωτοβουλιών σε όλη την Ευρώπη. Μέχρι σήμερα, αρκετές πρωτοβουλίες έχουν βασιστεί στη μεθοδολογία του EPODE, ενώ υπάρχουν παρόμοια προγράμματα μεγάλης εμβέλειας σε όλη την Ευρώπη (μερικά παραδείγματα αναφέρονται στον Πίνακα 1).1
Η κύρια πρόκληση: Αξιολόγηση
Όλο και περισσότερα στοιχεία υποστηρίζουν ότι οι κοινοτικές πρωτοβουλίες μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας, αλλά υπάρχει ανάγκη για καλύτερη επιστημονική αξιολόγηση.2,4 Η αξιολόγηση των κοινοτικών πρωτοβουλιών στηρίζεται στη συλλογή πληροφοριών σχετικά με:4
δείκτες διαδικασίας (π.χ. κεντρικές συνεργασίες, συναντήσεις τοπικής οργανωτικής επιτροπής)
δείκτες απόδοσης (π.χ. αριθμός τοπικών δράσεων, συμμετοχή των οικογενειών και των παιδιών)
δείκτες έκβασης (π.χ. αλλαγές στις διαιτητικές συνήθειες, τη σωματική δραστηριότητα, τον Δείκτη Μάζας Σώματος, την ευεξία και τη γνώση).
Συνολικά, είναι δύσκολο να συγκριθούν οι παρεμβάσεις εξαιτίας της διαφοροποίησης στις παραμέτρους έκβασης και την ποιότητα στο σχεδιασμό των μελετών. Στον Πίνακα ίσως αναφέρονται σε μεγαλύτερο βαθμό οι κοινοτικές πρωτοβουλίες με τα ευεργετικά αποτελέσματα.1Επίσης, ακόμα και με τη χρήση του ίδιου πρωτοκόλλου η αποτελεσματικότητα μιας κοινοτικής πρωτοβουλίας δεν μπορεί να υποτεθεί ότι θα επαναληφθεί, εξαιτίας των προσαρμογών στην τοπική κατάσταση. Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ πρόγραμμα IDEFICS (Identification and prevention of Dietary- and lifestyle-induced health EFfects In Children and infantS) πραγματοποιήθηκε για να παρέχει αξιόπιστη, τυποποιημένη μεθοδολογία για την αξιολόγηση της παιδικής παχυσαρκίας σε παγκόσμια κλίμακα. Στα επόμενα χρόνια θα τεκμηριωθούν τα δεδομένα από αυτή αλλά και άλλες σε εξέλιξη πρωτοβουλίες. Επιπρόσθετη παρακολούθηση και έρευνα με τη χρήση συστηματικών μεθόδων θα παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τα αποτελεσματικά στοιχεία των κοινοτικών προγραμμάτων πρόληψης του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας.
Η αξιολόγηση είναι θεμελιώδες εργαλείο για την κινητοποίηση παγκόσμιων φορέων και φορέων χάραξης πολιτικής προκειμένου να υποστηριχθούν οι κοινοτικές πρωτοβουλίες με ένα βιώσιμο τρόπο, και η διαδικασία θα πρέπει να ενσωματώνει τη βέλτιστη ισορροπία μεταξύ επιστημονικών κριτηρίων και πρακτικότητας.
Η παχυσαρκία είναι παγκόσμιο ζήτημα, το οποίο απαιτεί μια συνολική προσέγγιση που να στηρίζει τις τοπικές δράσεις. Ενισχύοντας την εφαρμογή και τη βιωσιμότητα των κοινοτικών πρωτοβουλιών, με υψηλής ποιότητας παρακολούθηση, θα πρέπει να είναι παγκόσμια προτεραιότητα.5
Αναφορές
Bemelmans WJE, Verschuuren M, van Dale D, et al. (2011). An EU-wide overview of community-based initiatives to reduce childhood obesity. Bilthoven, The Netherlands: RIVM.
Osei-Assibey G, Dick S, Macdiarmid J, et al. (2012). The influence of the food environment on overweight and obesity in young children: a systematic review. BMJ Open 2:e001538; doi:10.1136/bmjopen-2012-001538
Romon M, Lommez A, Tafflet M, et al. (2009). Downward trends in the prevalence of childhood overweight in the setting of 12-year school- and community-based programmes. Public Health Nutrition 12(10):1735-1742.
Borys JM, Le Bodo Y, Jebb SA, et al. (2012). EPODE approach for childhood obesity prevention: methods, progress and international development. Obesity Reviews 13(4):299-315.
Simon C, Schweitzer B, Oujaa M, et al. (2008). Successful overweight prevention in adolescents by increasing physical activity: a 4-year randomized controlled intervention. International Journal of Obesity 32(10):1489-1498.
Παράρτημα
Πίνακας 1. Παραδείγματα κοινοτικών πρωτοβουλιών στην Ευρώπη
