Η Καταγραφή της Υγείας και των Συμπεριφορών Νέων σε Έναν Κόσμο Υπό Αλλαγή

Η πιο πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), η έρευνα “Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) 2021/2022”, παρουσιάζει σημαντικά ευρήματα σχετικά με τις συμπεριφορές υγείας των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Κύπρο. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην καταγραφή και αξιολόγηση της υγείας, της ποιότητας ζωής και των κοινωνικών παραμέτρων των παιδιών ηλικίας 11, 13 και 15 ετών.

Για τη συλλογή δεδομένων, διενεργήθηκε διανομή ενός ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου σε 5249 μαθητές/μαθήτριες από 287 τμήματα, με το ποσοστό ανταπόκρισης να φτάνει το 91,8%. Τα αποτελέσματα καταγράφηκαν σε πέντε βασικές ενότητες: Κοινωνικό Πλαίσιο, Υγεία και Ποιότητα Ζωής, Συμπεριφορές Υγείας, Επικίνδυνες Συμπεριφορές και Covid-19.

Η έρευνα αποτυπώνει τον τρόπο ζωής και τις συμπεριφορές υγείας των νέων σε μια περίοδο παγκόσμιας αλλαγής, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για το πώς η πανδημία Covid-19 και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν τη ζωή των παιδιών στην Κύπρο. Τα ευρήματα αυτής της έρευνας αναμένεται να συμβάλουν στην κατανόηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά σήμερα και να προσφέρουν κατευθύνσεις για την ενίσχυση της υγείας και της ευημερίας τους.

Ακολουθεί η έρευνά:

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΚΥΠΡΟΥ

HEALTH BEHAVIOUR IN SCHOOL-AGED CHILDREN: WORLD HEALTH ORGANIZATION COLLABORATIVE CROSS-NATIONAL STUDY

Συγγραφή:

Δρ Μαρία Παπαευσταθίου Δρ Χριστιάνα Νικολάου

Δρ Μοδεστίνα Μοδέστου

Γλωσσική Επιμέλεια:

Βέρα Ιωάννου

Εποπτεία:

Δρ Γιασεμίνα Καραγιώργη

Ιούνιος 2023

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ                                                                                     4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ                                                                                                          11

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 20
   • ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21
     • Η έρευνα 21
     • Η συμμετοχή της Κύπρου 21
   • ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 22
     • Δείγμα-Χαρακτηριστικά 22
     • Ερευνητικά εργαλεία 23
     • Συλλογή δεδομένων 25
     • Παρουσίαση αποτελεσμάτων 26

2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 28
   • ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 29
     • Οικογενειακή Ζωή 30
     • Σχέσεις Συνομηλίκων 35
     • Σχολικό Περιβάλλον 37
     • Κοινωνικές Ανισότητες 41
     • Μετανάστευση 45
     • Ηλεκτρονική Επικοινωνία 47
     • Βιβλιογραφικές Αναφορές 57
   • ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ 63
     • Εικόνα Σώματος 64
     • Σωματικό Βάρος-Δείκτης Μάζας Σώματος 65
     • Τραυματισμοί 67
     • Ψυχική Υγεία 68
     • Βιβλιογραφικές Αναφορές 80
   • ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ 83
     • Διατροφικές Συνήθειες 84
     • Βούρτσισμα δοντιών 88
     • Φυσική Δραστηριότητα – Καθιστική Συμπεριφορά 89
     • Βιβλιογραφικές Αναφορές 94
   • ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ 99
     • Αλκοόλ 100
     • Κάπνισμα και Ηλεκτρονικό Τσιγάρο 102
     • Κάπνισμα Ναργιλέ 105
     • Χρήση κάνναβης 107
     • Εκφοβισμός/Διαδικτυακός Εκφοβισμός 108
     • Τσακωμοί 116
     • Σεξουαλική Υγεία 117
     • Βιβλιογραφικές Αναφορές 119

2.5. COVID-19                                                                                                   127

2.5.1. Βιβλιογραφικές Αναφορές                                                                      140

3. ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 141

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ

Πίνακας 1. Περιγραφή πληθυσμού και συμμετοχή (τμήματα) ανά ηλικιακή ομάδα…………………………………………………………………………………………………………… 23

Πίνακας 2. Συμμετοχή και ανταπόκριση μαθητών και μαθητριών ανά ηλικιακή ομάδα…………………………………………………………………………………………………………… 23

Πίνακας 3. Προαιρετικές ερωτήσεις ανά περιοχή…………………………………………………………………………………………………………… 24

Πίνακας 4. Απάντησε για το σπίτι στο οποίο μένεις όλο ή τον περισσότερο καιρό, και σημείωσε ποια από τα παρακάτω άτομα μένουν στο σπίτι αυτό (να δηλώσεις σε ό,τι ισχύει)…………………………………………………………………………………………. 30

Πίνακας 5. Η οικογένεια μου προσπαθεί πραγματικά να με βοηθήσει………………………………………….. 32

Πίνακας 6. Έχω τη συναισθηματική βοήθεια και τη στήριξη που χρειάζομαι από την οικογένειά μο……………………………………… 32

Πίνακας 7.Μπορώ να μιλήσω για τα προβλήματά μου με την οικογένειά μου………………………………………………………………. 32

Πίνακας 8. Η οικογένειά μου είναι πρόθυμη να με βοηθήσει στο να πάρω αποφάσεις……………………………………………………………………….. 32

Πίνακας 9. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με τον πατέρα σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;……………………………………………………………….. 34

Πίνακας 10. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με τον πατριό σου (ή σύντροφο της μητέρας) σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;……………………………………………………………… 34

Πίνακας 11. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με την μητέρα σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;………………………………………………………………………………………… 34

Πίνακας 12. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με την μητριά σου (ή σύντροφο του πατέρα) σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;………………………….. 35

Πίνακας 13. Οι φίλοι/φίλες μου προσπαθούν πραγματικά να με βοηθήσουν…………………………………………………………….. 36

Πίνακας 14. Μπορώ να βασίζομαι στους φίλους/φίλες μου, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν…………………………………………………….. 36

Πίνακας 15. Έχω φίλους/φίλες με τους/ τις οποίους/οποίες μπορώ να μοιράζομαι χαρές και λύπες.…………………………………………………………….. 37

Πίνακας 16. Μπορώ να συζητώ με τους/τις φίλους/φίλες μου για τα προβλήματά μου…………………………………………………………… 37

Πίνακας 17. Οι μαθητές/μαθήτριες στην τάξη μου χαίρονται που είναι συμμαθητές/συμμαθήτριες.………………………………………………………………… 38

Πίνακας 18. Οι περισσότεροι/περισσότερες μαθητές/μαθήτριες στην τάξη μου είναι ευγενικοί/ευγενικές και πρόθυμοι/πρόθυμες να βοηθήσουν………………………………. 38

Πίνακας 19. Οι άλλοι/άλλες μαθητές/μαθήτριες με δέχονται όπως είμαι………………….. 39

Πίνακας 20. Αισθάνομαι ότι οι εκπαιδευτικοί που μου κάνουν μάθημα με δέχονται όπως είμαι………. 39

Πίνακας 21. Αισθάνομαι ότι οι εκπαιδευτικοί που μου κάνουν μάθημα νοιάζονται για μένα ως άτομο………………………………………………………………………………………… 39

Πίνακας 22. Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στους/στις εκπαιδευτικούς που μου κάνουν μάθημα…………………………………………………………. 40

Πίνακας 23. Πώς νιώθεις για το σχολείο αυτή την περίοδο;……………. 40

Πίνακας 24. Πόσο πιεσμένος/πιεσμένη νιώθεις από τη δουλειά που έχεις για το σχολείο;.. 41

Πίνακας 25. Εργάζεται ο πατέρας σου;……. 42

Πίνακας 26. Γιατί δεν εργάζεται ο πατέρας σου; (μόνο αυτοί που απάντησαν όχι)…… 42

Πίνακας 27. Εργάζεται η μητέρα σου;…………. 43

Πίνακας 28. Γιατί δεν εργάζεται η μητέρα σου; (μόνο αυτοί που απάντησαν όχι)…………. 43

Πίνακας 29. Έχετε δικό σας αυτοκίνητο (ή βαν ή φορτηγό) στην οικογένειά σου;·……… 43

Πίνακας 30. Έχεις το δικό σου ξεχωριστό δωμάτιο στο σπίτι;……….. 44

Πίνακας 31. Πόσους ηλεκτρονικούς υπολογιστές έχετε στην οικογένειά σου, συνολικά;…. 44

Πίνακας 32. Πόσα δωμάτια μπάνιου (με μπανιέρα ή ντουζιέρα ή και τα δύο) έχετε στο σπίτι σας;………………….. 44

Πίνακας 33. Έχετε πλυντήριο πιάτων στο σπίτι σας;……………. 44

Πίνακας 34. Πόσες φορές ταξίδεψες με την οικογένειά σου εκτός Κύπρου για διακοπές τους

τελευταίους 12 μήνες;………. 45

Πίνακας 35. Σε ποια χώρα γεννήθηκες;…………………………………….. 46

Πίνακας 36. Σε ποια χώρα γεννήθηκε η μητέρα σου;………. 46

Πίνακας 37. Σε ποια χώρα γεννήθηκε ο πατέρας σου;·…………….. 47

Πίνακας 38. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με στενούς/στενές φίλους/φίλες;.. 48

Πίνακας 39. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με φίλους/φίλες από την ευρύτερη παρέα; . 48 Πίνακας 40. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με φίλους/φίλες τους/τις οποίους/οποίες γνώρισες μέσω διαδικτύου, αλλά δεν ήξερες από πριν;……………. 49

Πίνακας 41. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με άλλους (γονείς, αδέλφια, συμμαθητές/ συμμαθήτριες, εκπαιδευτικούς);……………. 49

Πίνακας 42. Στο διαδίκτυο μιλώ πιο εύκολα για τα εσωτερικά μου συναισθήματα παρά σε μια συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο…….. 50

Πίνακας 43. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις νιώσει συχνά ανικανοποίητος/ανικανοποίητη, γιατί ήθελες να περάσεις περισσότερο χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;………………………………………………………………………………………… 51

Πίνακας 44. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις νιώσει συχνά άσχημα, γιατί δεν μπορούσες να

χρησιμοποιήσεις τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;…………………………………………………………………………………………………………… 52

Πίνακας 45. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις προσπαθήσει να μειώσεις τον χρόνο που περνάς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς όμως να τα καταφέρεις;………………………………………………………………………………………… 52

Πίνακας 46. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις παραμελήσει συχνά άλλες δραστηριότητες (π.χ.

χόμπι, αθλητισμό), γιατί χρησιμοποιούσες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;…………………………………………………………………………………………………………… 52

Πίνακας 47. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις συχνά διαφωνίες με άλλους λόγω της ενασχόλησής

σου με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;…………………………………………………………………………………………………………… 52

Πίνακας 48. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις πει συχνά ψέματα στους γονείς/κηδεμόνες ή

στους/στις φίλους/ φίλες σου σχετικά με τον χρόνο που περνάς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; . 53 Πίνακας 49. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις συχνά έντονες διαμάχες με τους γονείς/ κηδεμόνες ή τα αδέρφια σου, λόγω της ενασχόλησής σου με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;………………………………………………………………………………………… 53

Πίνακας 50. Πόσο συχνά παίζεις ηλεκτρονικά παιχνίδια;·…………………………………………………………………………………………………………… 53

Πίνακας 51. Σκέψου μια ημέρα που παίζεις ηλεκτρονικά παιχνίδια: Περίπου πόσο χρόνο αφιερώνεις στα παιχνίδια αυτά;………………………………………………………………………………………… 54

Πίνακας 52. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, υπήρξαν περίοδοι που το μόνο που

μπορούσες να σκεφτείς ήταν η στιγμή που θα μπορούσες να παίξεις ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι;…………………………………………………………………………………………………………… 54

Πίνακας 53. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, αισθάνθηκες

δυσαρεστημένος/δυσαρεστημένη επειδή ήθελες να παίξεις για περισσότερο χρόνο;…………………………………………………………………………………………………………… 54

Πίνακας 54. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, ένιωθες δυστυχισμένος/δυστυχισμένη όταν δεν μπορούσες να παίξεις ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι;………………………………………………………………………………………… 55

Πίνακας 55. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, δεν μπορούσες να μειώσεις τον χρόνο που έπαιζες ηλεκτρονικά παιχνίδια, παρά το ότι άλλα άτομα σου έλεγαν επανειλημμένα να παίζεις

λιγότερο;…………………………………………………………………………………………………………… 55

Πίνακας 56. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, έπαιζες ηλεκτρονικά παιχνίδια, ώστε να μην χρειάζεται να σκέφτεσαι ενοχλητικά πράγματα;………………………………………………………………………………………… 55

Πίνακας 57. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, τσακώθηκες με άλλα άτομα σχετικά με τις

συνέπειες της συμπεριφοράς σου που σχετίζονται με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια;…………………………………………………………………………………………………………… 56

Πίνακας 58. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, απέκρυψες από άλλα άτομα τον χρόνο που αφιερώνεις σε ηλεκτρονικά παιχνίδια;………………………………………………………………………………………… 56

Πίνακας 59. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, έχασες το ενδιαφέρον σου για χόμπι ή άλλες δραστηριότητες, επειδή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ήταν το μόνο που ήθελες να κάνεις;………………………………………………………………………………………… 56

Πίνακας 60. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, έχεις βιώσει σοβαρές συγκρούσεις με την οικογένεια ή τους φίλους σου λόγω των ηλεκτρονικών παιχνιδιών;………………………………………………………………………………………… 56

Πίνακας 61. Πιστεύω ότι το σώμα μου είναι…………………………………………………………………………………………………………… 65

Πίνακας 62. Πόσα κιλά ζυγίζεις χωρίς ρούχα (σε κιλά);…………………………………………………………………………………………………………… 66

Πίνακας 63. Πόσο ύψος έχεις χωρίς παπούτσια (σε cm);…………………………………………………………………………………………………………… 66

Πίνακας 64. Δείκτης Μάζας Σώματος…………………………………………………………………………………………………………… 67

Πίνακας 65. Πόσες φορές τραυματίστηκες ή χτύπησες, ώστε να χρειαστείς περίθαλψη από γιατρό ή νοσηλευτή/νοσηλεύτρια τους τελευταίους 12 μήνες;………………………………………………………………………………………… 68

Πίνακας 66. Πιστεύω ότι η υγεία μου είναι……………………………………………………………………………………………………………… 69

Πίνακας 67. Σε ποιο σημείο της κλίμακας θα έλεγες ότι βρίσκεσαι αυτή την περίοδο;…………………………………………………………………………………………………………… 69

Πίνακας 68. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες πονοκέφαλο;…………………………………………………………………………………………………………… 70

Πίνακας 69. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες πόνο στο στομάχι;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 70

Πίνακας 70. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες πόνο στην(ν)

μέση/πλάτη;…………………………………………………………………………………………………………… 70

Πίνακας 71. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες ακεφιά;…………………………………………………………………………………………………………… 71

Πίνακας 72. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες θυμό ή γκρίνια; 71

Πίνακας 73. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες νευρικότητα;…………………………………………………………………………………………………………… 71

Πίνακας 74. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες δυσκολία να αποκοιμηθείς;………………………………………………………………………………………… 71

Πίνακας 75. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες ζαλάδα;…………………………………………………………………………………………………………… 72

Πίνακας 76. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες αισθανόμουν χαρούμενος/χαρούμενη και με καλή διάθεση………………………………………………………………………………………… 72

Πίνακας 77. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες αισθανόμουν ήρεμος/ήρεμη και χαλαρός/χαλαρή.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

Πίνακας 78. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες αισθανόμουν ενεργητικός/ενεργητική και

δραστήριος/δραστήρια……………………………………………………………………………………………………………. 73

Πίνακας 79. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες ξυπνώντας ένιωθα φρέσκος/φρέσκια και

ξεκούραστος/ξεκούραστη…………………………………………………………………………………………………………… 73

Πίνακας 80. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες η καθημερινή μου ζωή ήταν γεμάτη με πράγματα

που με ενδιαφέρουν……………………………………………………………………………………………………………. 73

Πίνακας 81. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες, πόσο συχνά ένιωσες μοναξιά;…………………………………………………………………………………………………………… 74

Πίνακας 82. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες, πόσο συχνά έχεις νιώσει

απομονωμένος/απομονωμένη από τους άλλους;…………………………………………………………………………………………………………… 74

Πίνακας 83. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι σε αφήνουν εκτός;…………………………………………………………………………………………………………… 74

Πίνακας 84. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι δεν έχεις παρέα;…………………………………………………………………………………………………………… 75

Πίνακας 85. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι δεν είσαι πλέον κοντά σε

κανέναν;…………………………………………………………………………………………………………… 75

Πίνακας 86. Πόσο συχνά βρίσκεις λύση σε ένα πρόβλημα εάν προσπαθήσεις αρκετά σκληρά;…………………………………………………………………………………………………………… 75

Πίνακας 87. Πόσο συχνά καταφέρνεις να κάνεις πράγματα που αποφασίζεις να κάνεις;…………………………………………………………………………………………………………… 75

Πίνακας 88. Τον τελευταίο μήνα, πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι δεν μπορείς να ελέγξεις τα σημαντικά πράγματα στη ζωή σου;………………………………………………………………………………………… 76

Πίνακας 89. Τον τελευταίο μήνα, πόσο συχνά έχεις νιώσει σίγουρος/σίγουρη για την ικανότητά σου να χειριστείς τα προσωπικά σου προβλήματα;………………………………………………………………………………………… 76

Πίνακας 90. Τον τελευταίο μήνα, πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι τα πράγματα πάνε όπως θα ήθελες; 76

Πίνακας 91. Τον τελευταίο μήνα, πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι οι δυσκολίες μαζεύονται τόσο πολύ

που δεν μπορείς να τις ξεπεράσεις;…………………………………………………………………………………………………………… 77

Πίνακας 92. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό

νευρικότητα, άγχος ή ότι είσαι στα άκρα;…………………………………………………………………………………………………………… 77

Πίνακας 93. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό ότι δεν

είσαι σε θέση να σταματήσεις ή να ελέγξεις το πόσο ανησυχείς;…………………………………………………………………………………………………………… 78

Πίνακας 94. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό έντονη ανησυχία για διαφορετικά πράγματα;………………………………………………………………………………………… 78

Πίνακας 95. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό ότι δεν μπορείς να χαλαρώσεις;………………………………………………………………………………………… 78

Πίνακας 96. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό ότι είσαι τόσο δραστήριος/δραστήρια που είναι δύσκολο να καθίσεις ακίνητος/ακίνητη;………………………………………………………………………………………… 78

Πίνακας 97. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό ότι

ενοχλείσαι εύκολα ή ότι είσαι ευερέθιστος/ευερέθιστη;…………………………………………………………………………………………………………… 78

Πίνακας 98. Κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες, πόσο συχνά ένιωσες σε ενοχλητικό βαθμό ότι φοβάσαι, λες και πρόκειται να συμβεί κάτι άσχημο;………………………………………………………………………………………… 79

Πίνακας 99. Ποιες είναι οι πιθανότητές να εμπλέκεσαι σε δράσεις για να βοηθάς άλλους ανθρώπους στο μέλλον;………………………………………………………………………………………… 79

Πίνακας 100. Ποιες είναι οι πιθανότητες να έχεις φίλους/φίλες στους/στις οποίους/οποίες να

μπορείς να βασιστείς στο μέλλον;…………………………………………………………………………………………………………… 80

Πίνακας 101. Ποιες είναι οι πιθανότητές να είσαι υγιής στο μέλλον;…………………………………………………………………………………………………………… 80

Πίνακας 102. Ποιες είναι οι πιθανότητές να είσαι ασφαλής στο μέλλον;…………………………………………………………………………………………………………… 80

Πίνακας 103. Πόσο συχνά τρως ΠΡΩΙΝΟ τις ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ;…………………………………………………………………………………………………………… 85

Πίνακας 104. Πόσο συχνά τρως ΠΡΩΙΝΟ τα ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΑ·…………………………………………………………………………………………………………… 85

Πίνακας 105. Πόσες φορές την εβδομάδα συνήθως ΤΡΩΣ φρούτα;…………………………………………………………………………………………………………… 85

Πίνακας 106. Πόσες φορές την εβδομάδα συνήθως ΤΡΩΣ λαχανικά;…………………………………………………………………………………………………………… 86

Πίνακας 107. Πόσες φορές την εβδομάδα συνήθως ΤΡΩΣ γλυκά (καραμέλες ή σοκολάτες);…………………………………………………………………………………………………………… 86

Πίνακας 108. Πόσες φορές την εβδομάδα συνήθως ΠΙΝΕΙΣ Κόκα-κόλα, iced-tea ή άλλα αναψυκτικά που περιέχουν ζάχαρη;………………………………………………………………………………………… 86

Πίνακας 109. Πόσο συχνά τρως συνήθως μαζί με την οικογένειά σου;…………………………………………………………………………………………………………… 87

Πίνακας 110. Πόσο συχνά βουρτσίζεις τα δόντια σου;…………………………………………………………………………………………………………… 89

Πίνακας 111. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 7 ημερών, πόσες ημέρες συνολικά έκανες φυσική δραστηριότητα (άσκηση) για τουλάχιστον 60 λεπτά την ημέρα· (Μέση τιμή και τυπική απόκλιση);………………………………………………………………………………………… 90

Πίνακας 112. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 7 ημερών, πόσες ημέρες συνολικά έκανες φυσική δραστηριότητα (άσκηση) για τουλάχιστον 60 λεπτά την ημέρα· (ποσοστά μαθητών/τριών);

…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 90

Πίνακας 113. Εκτός σχολικών ωρών, στον ελεύθερό σου χρόνο, πόσο ΣΥΧΝΑ συνήθως ασκείσαι

σωματικά τόσο ώστε να λαχανιάζεις ή να ιδρώνεις;…………………………………………………………………………………………………………… 91

Πίνακας 114. Στον ελεύθερο σου χρόνο, ποιο από τα παρακάτω περιγράφει καλύτερα τις τυπικές

σου συνήθειες όταν κάθεσαι;…………………………………………………………………………………………………………… 92

Πίνακας 115. Στον ελεύθερό σου χρόνο, πόσες ώρες την ημέρα αφιερώνεις παίζοντας παιχνίδια σε

υπολογιστή, κονσόλα παιχνιδιών, tablet, smartphone ή στην τηλεόραση (smart TV);…………………………………………………………………………………………………………… 93

Πίνακας 116. Στον ελεύθερό σου χρόνο, πόσες ώρες την ημέρα αφιερώνεις χρησιμοποιώντας υπολογιστή και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές για πρόσβαση σε ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ, όπως για

παράδειγμα Instagram, Facebook, Twitter, Snapchat κ.λπ.;…………………………………………………………………………………………………………… 93

Πίνακας 117. Στον ελεύθερό σου χρόνο, πόσες ώρες την ημέρα αφιερώνεις παρακολουθώντας τηλεόραση, DVD ή ΒΙΝΤΕΟ, συμπεριλαμβανομένων βίντεο στο διαδίκτυο σε ιστότοπους όπως το Youtube κ.λπ.;………………………………………………………………………………………… 94

Πίνακας 118. Στον ελεύθερό σου χρόνο, πόσες ώρες την ημέρα αφιερώνεις ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ στο διαδίκτυο, ή κάνοντας περιήγηση στο διαδίκτυο;………………………………………………………………………………………… 94

Πίνακας 119. Σε όλη σου τη ζωή, πόσες ημέρες έχεις πιει κάποιο ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΟ ΠΟΤΟ;…………………………………………………………………………………………………………. 101

Πίνακας 120.Τις τελευταίες 30 ημέρες, πόσες ημέρες έχεις πιει κάποιο ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΟ ΠΟΤΟ;…………………………………………………………………………………………………………. 101

Πίνακας 121. Σε όλη σου τη ζωή, έχεις πιει ποτέ τόσο πολύ αλκοόλ, σε βαθμό που ΜΕΘΥΣΕΣ;…………………………………………………………………………………………………………. 102

Πίνακας 122. Τις τελευταίες 30 ημέρες, έχεις πιει ποτέ τόσο πολύ αλκοόλ, σε βαθμό που ΜΕΘΥΣΕΣ;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 102

Πίνακας 123. Σε όλη σου τη ζωή, πόσες ημέρες έχεις καπνίσει ΤΣΙΓΑΡΟ;…………………………………………………………………………………………………………. 103

Πίνακας 124. Τις τελευταίες 30 ημέρες, πόσες ημέρες έχεις καπνίσει ΤΣΙΓΑΡΟ;…………………………………………………………………………………………………………. 103

Πίνακας 125. Σε όλη σου τη ζωή, πόσες ημέρες έχεις χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό τσιγάρο;…………………………………………………………………………………………………………. 105

Πίνακας 126. Τις τελευταίες 30 ημέρες, πόσες ημέρες έχεις χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό τσιγάρο;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 105

Πίνακας 127. Σε όλη σου τη ζωή, πόσες ημέρες έχεις χρησιμοποιήσει συσκευή τύπου ναργιλέ;…………………………………………………………………………………………………………. 107

Πίνακας 128. Τις τελευταίες 30 ημέρες, πόσες ημέρες έχεις χρησιμοποιήσει συσκευή τύπου ναργιλέ;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 107

Πίνακας 129. Σε όλη σου τη ζωή, πόσες ημέρες έχεις χρησιμοποιήσει κάνναβη (μαριχουάνα ή χασίς);

…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 108

Πίνακας 130. Τις τελευταίες 30 ημέρες, πόσες ημέρες έχεις χρησιμοποιήσει κάνναβη (μαριχουάνα ή χασίς);………………………………………………………………………………………. 108

Πίνακας 131. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσες φορές ΕΧΕΙΣ ΕΚΦΟΒΙΣΕΙ κάποιο άλλο άτομο στο

σχολείο;…………………………………………………………………………………………………………. 109

Πίνακας 132. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά ΕΧΕΙΣ ΕΚΦΟΒΙΣΤΕΙ στο σχολείο;…………………………………………………………………………………………………………. 109

Πίνακας 133. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά ΕΧΕΙΣ ΕΣΥ ΕΚΦΟΒΙΣΕΙ ηλεκτρονικά;…………………………………………………………………………………………………………. 110

Πίνακας 134. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά ΕΧΕΙΣ ΕΚΦΟΒΙΣΤΕΙ ηλεκτρονικά;…………………………………………………………………………………………………………. 110

Πίνακας 135. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά σε αποκάλεσαν με προσβλητικά επίθετα, σε κορόιδεψαν ή σε πείραξαν με κακόβουλο τρόπο;………………………………………………………………………………………. 112

Πίνακας 136. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά «Άλλοι/άλλες μαθητές/μαθήτριες σε άφησαν επίτηδες έξω από πράγματα, σε απέκλεισαν από την ομάδα φίλων τους ή σε αγνόησαν

εντελώς»;…………………………………………………………………………………………………………. 112

Πίνακας 137. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά σε χτύπησαν, σε κλώτσησαν, σε έσπρωξαν ή σε κλείδωσαν σε εσωτερικούς χώρους;………………………………………………………………………………………. 112

Πίνακας 138. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά Άλλοι/άλλες μαθητές/μαθήτριες είπαν

ψέματα ή διέδωσαν ψευδείς φήμες για σένα και προσπάθησαν να κάνουν τους άλλους να μην σε

συμπαθούν;…………………………………………………………………………………………………………. 113

Πίνακας 139. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά σε αποκάλεσαν με προσβλητικά επίθετα ή

έκαναν σχόλια για τη φυλή ή το χρώμα σου;…………………………………………………………………………………………………………. 113

Πίνακας 140. Τους τελευταίους δύο μήνες, πόσο συχνά σε αποκάλεσαν με προσβλητικά επίθετα ή

έκαναν σχόλια για τη θρησκεία σου;…………………………………………………………………………………………………………. 113

Πίνακας 141. «Άλλοι/άλλες μαθητές/μαθήτριες έκαναν σεξουαλικά αστεία ή χειρονομίες προς

εμένα»;…………………………………………………………………………………………………………. 113

Πίνακας 142. Πόσο συχνά αποκάλεσες άλλους/άλλες μαθητές/μαθήτριες με προσβλητικά επίθετα,

κορόιδεψες ή τους/τις πείραξες με κακόβουλο τρόπο;…………………………………………………………………………………………………………. 114

Πίνακας 143. Πόσο συχνά άφησες άλλους/άλλες μαθητές/μαθήτριες επίτηδες έξω από πράγματα, τους/τις απέκλεισες από την ομάδα των φίλων σου ή τους/τις αγνόησες εντελώς;………………………………………………………………………………………. 114

Πίνακας 144. Πόσο συχνά χτύπησες, κλώτσησες, έσπρωξες ή κλείδωσες σε εσωτερικούς χώρους άλλους/άλλες μαθητές/μαθήτριες;………………………………………………………………………………………. 115

Πίνακας 145. Πόσο συχνά είπες ψέματα ή διέδωσες ψευδείς φήμες για άλλους/άλλες μαθητές μαθήτριες και προσπάθησες να κάνεις τους άλλους να μην τους/ τις συμπαθούν;………………………………………………………………………………………. 115

Πίνακας 146. Πόσο συχνά κορόιδεψες άλλους/άλλες μαθητές/ μαθήτριες για τη φυλή ή το χρώμα τους;………………………………………………………………………………………. 115

Πίνακας 147. Πόσο συχνά κορόιδεψες άλλους/άλλες μαθητές/μαθήτριες για τη θρησκεία τους;…………………………………………………………………………………………………………. 115

Πίνακας 148. Πόσο συχνά έκανες σεξουαλικά αστεία ή χειρονομίες προς άλλους/άλλες

μαθητές/μαθήτριες;…………………………………………………………………………………………………………. 116

Πίνακας 149. Πόσες φορές ήρθες στα χέρια (έπαιξες ξύλο, πλακώθηκες) με κάποιον/κάποια ή

κάποιους/κάποιες άλλους/άλλες;…………………………………………………………………………………………………………. 117

Πίνακας 150. Έχεις ποτέ κάνει σεξ (δηλαδή είχες ποτέ ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή);…………………………………………………………………………………………………………. 118

Πίνακας 151. Σε ποια ηλικία είχες σεξουαλική επαφή για πρώτη φορά;…………………………………………………………………………………………………………. 118

Πίνακας 152. Την τελευταία φορά που είχες σεξουαλική επαφή, χρησιμοποίησες εσύ ή ο/ η

σύντροφός σου προφυλακτικό;…………………………………………………………………………………………………………. 119

Πίνακας 153. Την τελευταία φορά που είχες σεξουαλική επαφή, χρησιμοποίησες εσύ ή ο/ η

σύντροφός σου αντισυλληπτικό χάπι;…………………………………………………………………………………………………………. 119

Πίνακας 154. Ήσουν ποτέ θετικός/θετική στον κορονοϊό (COVID-19);…………………………………………………………………………………………………………. 128

Πίνακας 155. Μήπως κάποιος/κάποια στην κοντινή οικογένειά σου (δηλαδή γονέας/ κηδεμόνας, αδέλφια ή παππούς/γιαγιά) ήταν ποτέ θετικός/θετική στον κορονοϊό;………………………………………………………………………………………. 128

Πίνακας 156. Εάν ναι, χρειάστηκε να νοσηλευτούν σε νοσοκομείο/κλινική για τον κορονοϊό (COVID- 19) κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους;………………………………………………………………………………………. 128

Πίνακας 157. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στο σύνολό της ζωής σου;…………………………………………………………………………………………………………. 130

Πίνακας 158. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στην υγεία σου;…………………………………………………………………………………………………………. 130

Πίνακας 159. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στις σχέσεις σου με την οικογένειά σου;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 130

Πίνακας 160. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στις σχέσεις σου με τους/τις

φίλους/φίλες σου;…………………………………………………………………………………………………………. 130

Πίνακας 161. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στην ψυχική σου υγεία (π.χ. χειρισμός των συναισθημάτων σου, του άγχους κ.λπ.);………………………………………………………………………………………. 131

Πίνακας 162. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στην επίδοσή σου στο σχολείο;…………………………………………………………………………………………………………. 131

Πίνακας 163. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στη φυσική σου δραστηριότητα (π.χ.

ενασχόληση με αθλήματα, ποδηλασία, περίπατοι κ.λπ.);…………………………………………………………………………………………………………. 131

Πίνακας 164. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στο τι έτρωγες ή έπινες;…………………………………………………………………………………………………………. 131

Πίνακας 165. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στις προσδοκίες σου για το μέλλον (π.χ. εξετάσεις, θέσεις εργασίας κ.λπ.);………………………………………………………………………………………. 132

Πίνακας 166. Τι αντίκτυπο είχαν τα μέτρα για τον COVID-19 στην οικονομική κατάσταση της οικογένειάς σου;………………………………………………………………………………………. 132

Πίνακας 167. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά εφάρμοζες τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης (π.χ. διατήρηση της απόστασής σου από άλλα άτομα);………………………………………………………………………………………. 133

Πίνακας 168. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά έπλενες τα χέρια σου τακτικά;…………………………………………………………………………………………………………. 133

Πίνακας 169. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά φορούσες μάσκα προσώπου;…………………………………………………………………………………………………………. 133

Πίνακας 170. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά χρησιμοποιούσες αντισηπτικό χεριών;…………………………………………………………………………………………………………. 133

Πίνακας 171. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά απέφευγες να αγγίξεις το πρόσωπό σου;134 Πίνακας 172. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά έβηχες ή φτερνιζόσουν στον αγκώνα σου ή σε χαρτομάντηλο/ μαντήλι;………………………………………………………………………………………. 134

Πίνακας 173. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά απέφευγες επαφή με άτομα που

κινδυνεύουν (π.χ. ηλικιωμένους φίλους ή συγγενείς, άτομα με χρόνιες παθήσεις);…………………………………………………………………………………………………………. 134

Πίνακας 174. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά απέφευγες τις ομαδικές συναντήσεις;…………………………………………………………………………………………………………. 134

Πίνακας 175. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά έμενες στο σπίτι γενικά;…………………………………………………………………………………………………………. 135

Πίνακας 176. Κατά την πανδημία COVID-19 πόσο συχνά έμενες στο σπίτι αν είχες συμπτώματα;…………………………………………………………………………………………………………. 135

Πίνακας 177. Πόσο συχνά απευθύνθηκες σε μέλη της οικογένειάς σου για να πάρεις πληροφορίες

σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);…………………………………………………………………………………………………………. 136

Πίνακας 178. Πόσο συχνά απευθύνθηκες σε φίλους σου για να πάρεις πληροφορίες σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);………………………………………………………………………………………. 136

Πίνακας 179. Πόσο συχνά απευθύνθηκες σε Εκπαιδευτικούς και άλλο προσωπικό του σχολείου σου για να πάρεις πληροφορίες σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);………………………………………………………………………………………. 137

Πίνακας 180. Πόσο συχνά απευθύνθηκες σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο ή τηλεόραση για να πάρεις πληροφορίες σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);………………………………………………………………………………………. 137

Πίνακας 181. Πόσο συχνά απευθύνθηκες σε Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για να πάρεις

πληροφορίες σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);…………………………………………………………………………………………………………. 137

Πίνακας 182. Πόσο συχνά απευθύνθηκες στις Εθνικές υγειονομικές αρχές (π.χ. Υπουργείο Υγείας) για να πάρεις πληροφορίες σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);………………………………………………………………………………………. 137

Πίνακας 183. Πόσο συχνά απευθύνθηκες σε Bloggers ή Influencers για να πάρεις πληροφορίες

σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού (COVID-19);…………………………………………………………………………………………………………. 138

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η υφιστάμενη έκθεση παρουσιάζει τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας Συμπεριφορές Υγείας Παιδιών Σχολικής Ηλικίας (Health Behaviour in School-aged Children-HBSC 2021/2022) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην Κύπρο. Σκοπός της έρευνας ήταν η αποτίμηση της κατάστασης των παιδιών ηλικίας 11, 13 και 15 χρόνων σε σχέση με την υγεία, την ποιότητα ζωής, το κοινωνικό περιβάλλον και τις συμπεριφορές υγείας που έχουν.

Για τη συλλογή των δεδομένων έγινε χορήγηση ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου, το οποίο περιλάμβανε υποχρεωτικές και προαιρετικές θεματικές περιοχές, σε μαθητές/μαθήτριες των τριών αυτών ηλικιακών ομάδων. Έγινε επίσης χορήγηση ερωτηματολογίου σχολείου. Η συλλογή δεδομένων έγινε την περίοδο από 1η Νοεμβρίου 2021 μέχρι 11η Απριλίου 2022.

Στην έρευνα επιλέγηκαν να λάβουν μέρος 287 τμήματα με 5249 μαθητές/μαθήτριες, που συνιστούσαν αντιπροσωπευτικό δείγμα για τον πληθυσμό αναφοράς (παιδιά Στ΄ Δημοτικού, Β΄ Γυμνασίου, Α΄ Λυκείου). Το ποσοστό ανταπόκρισης έφτασε το 91,8%, καθώς 4818 μαθητές/μαθήτριες (από 276 τμήματα) συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο. Επιπλέον, ως προς τους συμμετέχοντες/συμμετέχουσες, τόσο συνολικά, όσο και ανά ηλικιακή ομάδα τα αγόρια ήταν περίπου ίσα με τα κορίτσια. Το ποσοστό ανταπόκρισης στο ερωτηματολόγιο σχολείου ανήλθε σε 94,3%, καθώς συμπληρώθηκε από τη Διευθυντική Ομάδα σε 200 από τα 212 επιλεχθέντα σχολεία.

Σε σύγκλιση με τη δομή της αντίστοιχης διεθνούς έκθεσης, τα αποτελέσματα στην έκθεση αυτή, παρουσιάζονται ως προς τις πέντε ενότητες: Κοινωνικό Πλαίσιο, Υγεία και Ποιότητα Ζωής, Συμπεριφορές Υγείας, Επικίνδυνες Συμπεριφορές και Covid-19.

Σε σχέση με την ενότητα ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ, Οικογενειακή Ζωή

• Σχεδόν όλα τα παιδιά αναφέρουν ότι ζουν με τις μητέρες τους (96,3%) και λιγότερα με τους πατέρες (82,9%). Μερικά παιδιά δηλώνουν ότι ζουν και με τον πατριό (3,5%) ή τη μητριά τους (1,2%).
• Περίπου 8 από τα 10 παιδιά δηλώνουν ότι η οικογένειά τους προσπαθεί να τους βοηθήσει (87,8%) και τους στηρίζει συναισθηματικά (82,8%), ότι μιλούν για τα προβλήματά τους με την οικογένειά τους (74,1%) ή ότι η οικογένειά τους είναι πρόθυμη να τους βοηθήσει να πάρουν αποφάσεις (85,3%). Τα μεγαλύτερα παιδιά αναφέρονται σε λιγότερη στήριξη από τις οικογένειές τους, συγκριτικά με τα μικρότερα παιδιά.
• Περισσότερα από τα δύο τρίτα των παιδιών (67,7%) δηλώνουν ότι βρίσκουν «πολύ εύκολο» ή «εύκολο» να μιλήσουν στον πατέρα τους για θέματα που πραγματικά τους απασχολούν. Αυτό το ποσοστό είναι μεγαλύτερο (>80%) στην περίπτωση της μητέρας. Και τα δύο ποσοστά μειώνονται, όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία των παιδιών.

Σχέσεις συνομηλίκων

• Η πλειοψηφία των παιδιών πιστεύει ότι είναι συνδεδεμένοι/συνδεδεμένες με τους/τις φίλους/φίλες τους: 74,6% συμφωνεί σε κάποιο βαθμό ότι οι φίλοι/φίλες τους προσπαθούν πραγματικά να τους βοηθούν, 73,3% ότι μπορούν να στηρίζονται στους/στις

φίλους/φίλες τους, 80,6% ότι μπορούν να μοιράζονται τις χαρές και τις λύπες με τους/τις φίλους/φίλες τους και το 74,3% ότι μπορούν να συζητούν για τα προβλήματά τους.

Σχολικό Περιβάλλον

• Η πλειοψηφία των παιδιών, κατά μέσο όρο, καταδεικνύει ότι στις τάξεις τους χαίρονται που βρίσκονται στην ίδια τάξη με τους/τις συμμαθητές/συμμαθήτριές (58,1%) τους, ότι οι περισσότεροι/περισσότερες από τους/τις συμμαθητές/συμμαθήτριές τους είναι ευγενικοί/ευγενικές και πρόθυμοι/πρόθυμες να βοηθήσουν (57,1%) και ότι αισθάνονται ότι γίνονται αποδεκτοί/αποδεκτές από τους/τις συμμαθητές/συμμαθήτριές τους (70%).
• Τα παιδιά σε ποσοστό 67,4% αναφέρουν θετικά συναισθήματα για τη στήριξη την οποία λαμβάνουν από τους/τις εκπαιδευτικούς τους. Τα μικρότερα παιδιά (11χρονα) φαίνονται να έχουν πιο θετικά συναισθήματα για τη στήριξη από τους/τις εκπαιδευτικούς σε σύγκριση με τα μεγαλύτερα παιδιά, αφού το 81,4% δηλώνει («συμφωνώ» και «συμφωνώ πολύ») ότι οι εκπαιδευτικοί τους αποδέχονται όπως είναι, το 77,3% ότι οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται γι’ αυτούς ως άτομα, ενώ το 72,1% αναφέρει ότι έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς του.
• Τα συναισθήματα των μαθητών/μαθητριών για το σχολείο είναι θετικά, αφού το 55% αναφέρει ότι, είτε τους «αρέσει αρκετά» ή ότι «τους αρέσει πάρα πολύ». Ωστόσο τα θετικά συναισθήματα απέναντι στο σχολείο φαίνεται ότι μειώνονται με την ηλικία. Το 25,2% των 11χρονων αναφέρει ότι τους «αρέσει πάρα πολύ» το σχολείο, συγκριτικά με το 10,3% των 13χρονων και μόλις το 7,9% των 15χρονων.
• Από την άλλη, οι μεγαλύτεροι/μεγαλύτερες μαθητές/μαθήτριες (13χρονοι/χρονες και 15χρονοι/χρονες) αναφέρουν ότι αισθάνονται υπερβολική πίεση στο σχολείο, συγκριτικά με τους/τις 11χρονους/χρονες. Ενώ, το 27% των 11χρονων αναφέρουν ότι αισθάνονται

«αρκετά» ή «πολύ» πιεσμένοι/πιεσμένες από τη δουλειά του σχολείου, το ποσοστό αυτό φτάνει το 67,4% για τους/τις 13χρονους/χρονες και στο 71,9% για τους/τις 15χρονους/χρονες.

Κοινωνικές Ανισότητες

• Περισσότερο από 90% των πατέρων των παιδιών και περισσότερο από 80% των μητέρων τους εργάζονται. Περίπου 42%, από αυτούς των οποίων ο πατέρας δεν εργάζεται, δηλώνει ότι είναι άρρωστος, συνταξιούχος ή φοιτητής, ενώ το 22,3% ότι ο πατέρας αναζητεί εργασία. Μεγάλο ποσοστό παιδιών, των οποίων η μητέρα δεν εργάζεται, δηλώνει ότι η μητέρα ασχολείται με το σπίτι (70,2%) και μόνο 10,2% ότι αυτή αναζητεί εργασία.
• Σε σχέση με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας, 76,3% των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών προήλθε από οικογένειες που έχουν στην ιδιοκτησία τους δύο ή περισσότερα οχήματα. Η πλειοψηφία των παιδιών αναφέρει ότι στο σπίτι τους έχουν δύο ή περισσότερα μπάνια (77,8%) και πλυντήριο πιάτων (75,1%). Το 58,9% των παιδιών έχει περισσότερους από 2 ηλεκτρονικούς υπολογιστές στο σπίτι, σε κάθε 6 συμμετέχοντες/συμμετέχουσες, περίπου 5 έχουν το δικό τους δωμάτιο και σχεδόν 1 στους 2 ταξίδεψαν για διακοπές στο εξωτερικό κατά τον προηγούμενο χρόνο.

Μετανάστευση

• Η πλειοψηφία των παιδιών γεννήθηκε στην Κύπρο (86%), ενώ ένα μικρό ποσοστό παιδιών γεννήθηκαν στην Ελλάδα (3,6%), στη Ρωσία (1,3%), στη Ρουμανία (1,1%), στη Βουλγαρία (1,1%), στο Ηνωμένο Βασίλειο (1%) και σε άλλες χώρες. Η κατανομή αυτή διαφοροποιείται σε ότι αφορά στη χώρα γέννησης των γονέων/κηδεμόνων, με μόνο 72,2% των πατέρων και 64% των μητέρων να έχουν γεννηθεί στην Κύπρο.

• Όσον αφορά στην εφαρμογή πολιτικών/πρακτικών στο σχολικό πλαίσιο σε σχέση με την ένταξη μαθητών/μαθητριών με μεταναστευτική βιογραφία, το 92,2% των σχολείων εφαρμόζει μέτρα για την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας και της γνώσης για διαφορετικούς πολιτισμούς, καθώς και την ενεργό προώθηση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε παιδιά με και χωρίς μεταναστευτική βιογραφία (87,2%). Πολιτικές/Πρακτικές για την προώθηση της συμμετοχής των μεταναστών γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους εφαρμόζονται στο 58,6% των σχολείων.

Ηλεκτρονική Επικοινωνία

• Τα παιδιά όλων των ηλικιών δηλώνουν ότι επικοινωνούν συχνά μέσω διαδικτύου («καθημερινά, σχεδόν συνέχεια, όλη μέρα») με στενούς φίλους (33,5%), με φίλους/φίλες από την ευρύτερη παρέα (14,7%), με γονείς, αδέλφια, συμμαθητές και εκπαιδευτικούς (19,3%) ή φίλους/φίλες που γνώρισαν μέσω διαδικτύου (8%). Ενώ το 76,6% δηλώνει ότι επικοινωνεί τουλάχιστον καθημερινά μέσω διαδικτύου με στενούς φίλους/φίλες, αυτό το ποσοστό μειώνεται σε 54,4% για φίλους/φίλες από την ευρύτερη παρέα, 53,1% για άλλα άτομα και 22,3% για φίλους που γνώρισαν μέσω διαδικτύου.
• Η πλειοψηφία των παιδιών όλων των ηλικιακών ομάδων διαφωνεί («διαφωνώ» και

«διαφωνώ πολύ») ότι μπορεί να μιλήσει με μεγαλύτερη ευκολία μέσω διαδικτύου για εσωτερικά συναισθήματα (49,6%), σε σύγκριση με μια συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο.

• Ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου χρησιμοποίησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) για να ξεφύγει από τα αρνητικά του συναισθήματα (αγόρια: 44,3%, κορίτσια: 57,3%), ενώ μικρότερο ποσοστό δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτε άλλο εκτός από τη στιγμή που θα συνδεόταν στα ΜΚΔ (αγόρια: 23,7%, κορίτσια: 31%). Επιπλέον, το 31,1% των παιδιών ένιωσε άσχημα γιατί δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα ΜΚΔ και ενώ το 36,1% προσπάθησε να μειώσει τον χρόνο στα ΜΚΔ, αλλά απέτυχε. Περισσότερα από ένα στα τέσσερα παιδιά θα ήθελαν να περάσουν περισσότερο χρόνο στα ΜΚΔ (28,6%), είχαν διαφωνίες με άλλους λόγω της ενασχόλησής τους με τα ΜΚΔ (24,4%) και παραμέλησαν δραστηριότητες (π.χ. χόμπι, αθλητισμό) για τα ΜΚΔ (22,3%).
• Ως προς την ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιγνίδια, σχεδόν ένα στα τρία παιδιά (31,6%) παίζει σχεδόν κάθε μέρα τέτοια παιγνίδια, με το μεγαλύτερο ποσοσό (56,2%) να αφιερώνει σε αυτά 1-2 ώρες την ημέρα και 17,8% περισσότερο από 4 ώρες καθημερινά.
• Το 90% των σχολείων δήλωσε ότι έχει πολιτικές/κανονισμούς για τη συμπεριφορά στο διαδίκτυο (51,8% γραπτές και 38,1% προφορικές). Όσον αφορά στην ασφαλή χρήση των ΜΚΔ, τα μισά σχολεία (50,2%) εφαρμόζουν γραπτούς κανονισμούς/πολιτικές, το 37,9% έχουν διαμορφώσει ανεπίσημες πολιτικές, ενώ το 11,9% δεν έχει πολιτικές για τη χρήση των ΜΚΔ.

Σε σχέση με την ενότητα ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ, Εικόνα Σώματος

• Περισσότερα από τα μισά παιδιά (55,2%) αναφέρουν ότι η εικόνα που έχουν για το σώμα τους είναι ότι αυτό είναι «μάλλον στο σωστό βάρος». Τα 13χρονα παιδιά πιστεύουν σε μεγαλύτερο ποσοστό (24,6%) ότι το σώμα τους είναι λίγο ή πολύ παχουλό συγκριτικά με μικρότερα παιδιά (11χρονα: 20,5%, 15χρονα: 23,5%). Τα 11χρονα παιδιά τείνουν να σκέφτονται το σώμα τους ως πολύ ή λίγο αδύνατο σε μεγαλύτερο ποσοστό (24,6%) συγκριτικά με τα μεγαλύτερα παιδιά (13χρονα: 19,7%, 15χρονα: 21,7%). Τα αγόρια θεωρούν τον εαυτό τους αδύνατο σε μεγαλύτερο ποσοστό (24,2%) σε σύγκριση με τα κορίτσια (19,3%).

Σωματικό Βάρος – Δείκτης Μάζας Σώματος

• Ο μέσος όρος του βάρους των παιδιών είναι 42,7 kg (11χρονα), 53,8 kg (13χρονα) και 61,8 kg (15χρονα), ενώ ο μέσος όρος του ύψους τους είναι 151,5 cm (11χρονα), 163,3 cm (13χρονα) και 169,1 (15χρονα).
• Ο μέσος όρος του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) τόσο των αγοριών (20,5) όσο και των κοριτσιών (19,6) εμπίπτει στις αναμενόμενες τιμές.

Τραυματισμοί

• Περισσότερα από ένα στα δύο παιδιά (52,6%) αναφέρουν ότι τραυματίστηκαν και έτυχαν νοσηλείας από γιατρό ή νοσοκόμο/νοσοκόμα τουλάχιστον μία φορά κατά τους τελευταίους 12 μήνες πριν την έρευνα.

Ψυχική Υγεία

• Περισσότεροι/περισσότερες από το 90% των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών περιέγραψαν την υγεία τους ως «Εξαιρετική» (46,8%) ή «Καλή» (43,3%).
• Σε κλίμακα από το 1 μέχρι το 10, τα παιδιά τείνουν να είναι γενικά ικανοποιημένα με τη ζωή τους με μέσο όρο 8,0. Τα 11χρονα παιδιά παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης (8,4), συγκριτικά με μεγαλύτερα παιδιά (13χρονα: 8,0, 15χρονα: 7,5).
• Μικρά ποσοστά παιδιών αναφέρονται σε καθημερινά προβλήματα με πονοκέφαλο (6,9%), πόνο στο στομάχι (3,8%) ή πόνο στην πλάτη (8,4%). Μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών αναφέρει ότι βιώνει «ακεφιά» (12,8%), «θυμό ή γκρίνια» (21,1%) και νευρικότητα (22,6%) σε καθημερινή βάση. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα παιδιά τείνουν να παραπονιούνται περισσότερο σε σχέση με τα μικρότερα, κάτι που μπορεί να καταδεικνύει αυξανόμενη νευρικότητα και επίπεδα άγχους με την ηλικία. Χαμηλότερος αριθμός παιδιών αναφέρεται σε δυσκολία να αποκοιμηθεί (12,5%) και σε ζαλάδα (5,6%) σε καθημερινή βάση.
• Πολλά παιδιά δηλώνουν ότι έχουν καλή διάθεση (>75%), νιώθουν ηρεμία (>65%), και φρεσκάδα (>50%).
• Σχεδόν το 60% των παιδιών δηλώνει πως δεν έχει νιώσει μοναξιά τους τελευταίους 12 μήνες. Περίπου 1 στα 4 παιδιά (ποσοστό 24%) «κάποιες φορές» αισθάνονται μοναξιά, με τη διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών να είναι σημαντική (19,6% και 28,5%, αντίστοιχα).
• Ποσοστό 64,9% των παιδιών δηλώνει ότι αν προσπαθήσει αρκετά σκληρά, βρίσκει

«συχνά» ή «πάντα» λύση σε ένα πρόβλημα και ότι καταφέρνουν να κάνουν όσα πράγματα αποφασίσουν (ποσοστό 60,3%).

• Περίπου τα μισά παιδιά νιώθουν ότι μπορούν να ελέγξουν τα σημαντικά πράγματα στη ζωή τους (54,6%), νιώθουν σίγουρα για την ικανότητά τους να χειριστούν τα προσωπικά τους προβλήματα (47,7%) και δεν νιώθουν ότι οι δυσκολίες μαζεύονται τόσο πολύ που δεν μπορούν να τις ξεπεράσουν (56,7%). Περίπου 1 στα 3 παιδιά δηλώνουν ότι έχουν νιώσει ότι τα πράγματα πάνε όπως θα ήθελαν (36,9%).
• Περίπου 1 στα 4 παιδιά νιώθουν συχνά (τις «περισσότερες από τις μισές μέρες» ή

«σχεδόν κάθε μέρα») σε ενοχλητικό βαθμό νευρικότητα, άγχος ή ότι είναι στα άκρα (28,8%), ότι δεν είναι σε θέση να σταματήσουν ή να ελέγξουν το πόσο ανησυχούν (22,5%), έντονη ανησυχία για διαφορετικά πράγματα (28%), ότι δεν μπορούν να χαλαρώσουν (24,3%), ότι είναι τόσο δραστήριοι/δραστήριες σε βαθμό που είναι δύσκολο να καθίσουν ακίνητοι/ακίνητες (24,7%), ότι ενοχλούνται εύκολα και είναι ευερέθιστοι/ευερέθιστες (24,8%) και ότι φοβούνται λες και πρόκειται να γίνει κάτι άσχημο (23,9%).

• Σε σχέση με τις προσδοκίες τους για το μέλλον, σχεδόν τα μισά παιδια (47,7%) δηλώνουν ότι στο μέλλον θα εμπλέκονται σε δράσεις για να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, ενώ 69,2% προβλέπει ότι θα έχουν φίλους στους οποίους θα μπορούν να βασιστούν. Το 80% θεωρεί ότι στο μέλλον θα έχει υγεία και ασφάλεια.

Σε σχέση με την ενότητα ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ, Διατροφικές Συνήθειες

• Περίπου ένα στα τέσσερα 11χρονα και 13χρονα παιδιά (25,9% και 28,4%, αντίστοιχα) και ένα στα τρία 15χρονα παιδιά (32,5%) δεν τρώνε «ποτέ» πρωινό τις καθημερινές. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα σαββατοκύριακα είναι χαμηλότερο (11χρονα: 5,6%, 13χρονα: 7,4%, 15χρονα: 10,6%).
• Περίπου μισά από τα παιδιά τείνουν να τρώνε φρούτα (56,1%) και λαχανικά (56,5%) 5-6 φορές τη βδομάδα ή συχνότερα («μία φορά την ημέρα» ή «περισσότερο από μία φορά την ημέρα»). Το αντίστοιχο ποσοστό που αφορά σε κατανάλωση γλυκών είναι πολύ χαμηλότερο (36,4%). Η κατανάλωση αναψυκτικών είναι, επίσης, λιγότερο συχνή (21,5%

«ποτέ» και 25,6% «λιγότερο από μία φορά τη βδομάδα»). Μόνο 19% των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών αναφέρει ότι καταναλώνει αναψυκτικά τουλάχιστον 5- 6 μέρες τη βδομάδα ή συχνότερα (π.χ. σε καθημερινή βάση).

• Σε σχέση με το πόσο συχνά τρώνε με την οικογένειά τους, μισά από τα παιδιά (53%) τείνουν να λαμβάνουν γεύμα με την οικογένειά τους «κάθε μέρα».
• Κάποια σχολεία εφαρμόζουν πολιτικές/κανονισμούς για τις συνήθειες υγιεινής διατροφής, είτε γραπτώς (36,8%) είτε προφορικώς (49,1%), ενώ 1 στα 6 περίπου σχολεία αναφέρουν πως δεν έχουν υιοθετήσει αντίστοιχα μέτρα. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται αφορούν σε: α) αύξηση της κατανάλωσης υγιεινών τροφών και β) περιορισμό της κατανάλωσης πρόχειρου/έτοιμου φαγητού (76,8% και 73,6% αντίστοιχα). Όσον αφορά στη συμπερίληψη φρούτων ή/και λαχανικών στις περισσότερες σχολικές εκδηλώσεις, ενώ το 58,4% των σχολείων έχει απαντήσει θετικά, το 41,6% των σχολείων δεν εφαρμόζει κάποιο σχετικό κανονισμό. Τέλος, το 86,8% των σχολείων παρέχει πρόγευμα, το 24,6% μεσημεριανό/ζεστό γεύμα, το 47,2% φρούτα και το 23% λαχανικά ή σαλάτες.

Βούρτσισμα Δοντιών

• Λίγο περισσότερα από τα μισά παιδιά (59%) βουρτσίζουν τα δόντια τους «περισσότερο από μία φορά τη μέρα».

Φυσική Δραστηριότητα και Καθιστική Συμπεριφορά

• Τα παιδιά αφιερώνουν κατά μέσον όρο 4 μέρες (11χρονα και 13χρονα) και 3,5 μέρες (15χρονα) ανά εβδομάδα σε φυσική δραστηριότητα. Παρόλα αυτά, οι αποκλίσεις από τον μέσο όρο, τόσο προς τα πάνω όσο και προς τα κάτω, είναι μεγάλες.
• Περισσότερα από τα μισά παιδιά (64,8%) ασκούνται σωματικά ώστε να λαχανιάζουν ή να ιδρώνουν τουλάχιστο 3 φορές την εβδομάδα. Η συχνότητα άσκησης μειώνεται με την ηλικία, καθώς περισσότερα 11χρονα παιδιά ασκούνται σωματικά τόσο ώστε να λαχανιάζουν ή να ιδρώνουν τουλάχιστο 3 φορές την εβδομάδα (68,8%), σε σύγκριση με μεγαλύτερα παιδιά (13χρονα: 66,9%, 15χρονα: 58,4%).
• Σχετικά με τα επίπεδα καθιστικής ζωής, το 32,4% των παιδιών δηλώνει ότι κάθονται για λίγη ώρα, ενώ 34,9% για αρκετή ώρα. Το 14,6% κάθονται για πολλή ώρα ενώ σχεδόν 1 στα 10 παιδιά (9,4%) κάθονται σχεδόν συνέχεια. Τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά δηλώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό (28,6%) ότι κάθονται για πολλή ώρα ή σχεδόν συνέχεια, σε σύγκριση με τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά.
• Τα παιδιά αφιερώνουν περίπου 2 ώρες ή περισσότερο, την ημέρα, παίζοντας παιχνίδια σε υπολογιστή, κονσόλα παιχνιδιών, tablet, smartphone ή στην τηλεόραση (53,5%) ή χρησιμοποιώντας υπολογιστή και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές για πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα (49,4%). Περίπου 4 στα 10 παιδιά (39,9%) αφιερώνουν τον ίδιο χρόνο (περίπου 2 ώρες ή περισσότερο, την ημέρα) παρακολουθώντας τηλεόραση, DVD ή βίντεο, συμπεριλαμβανομένων βίντεο στο διαδίκτυο σε ιστότοπους όπως το Youtube κ.λπ, ενώ σχεδόν 1 στα 5 παιδιά (17%) αναζητούν πληροφορίες στο διαδίκτυο ή κάνοντας περιήγηση σε αυτό.
• Το 86% των σχολείων δηλώνουν ότι έχουν πολιτικές/κανονισμούς όπου αναφέρονται ρητά στη φυσική άσκηση: το 68,5% των σχολείων διοργανώνει αθλητικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων/του μεσημεριανού, το 53,9% διοργανώνει αθλητικές δραστηριότητες πριν/μετά το σχολείο, το 37,2% εφαρμόζει φυσικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, το 71,2% παρέχει/διατηρεί ευκαιρίες για πραγματοποίηση αθλητικών δραστηριοτήτων σε εξωτερικό χώρο και το 36,5% προωθεί τη μετάβαση των μαθητών/μαθητριών προς και από το σχολείο με τα πόδια ή με το ποδήλατο.

Σε σχέση με την ενότητα ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ,

 Αλκοόλ

• Σε ό,τι αφορά στην κατανάλωση αλκοόλ, οι μαθητές/μαθήτριες παρουσιάζονται πρόθυμοι/πρόθυμες να το δοκιμάσουν, καθώς κατά μέσον όρο περίπου ένα στα δύο παιδιά (46,4%) αναφέρουν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Οι μεγαλύτεροι/μεγαλύτερες μαθητές/μαθήτριες αναφέρονται σε συχνότερη κατανάλωση αλκοόλ. Περίπου τα μισά 15χρονα παιδιά (47%) κατανάλωσαν αλκοόλ περισσότερες από μία φορά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών, προτού διεξαχθεί η έρευνα.
• Κατά μέσο όρο, 28,9% των 15χρονων και 11,5% των 13χρονων, σε σύγκριση με το 4,7% των 11χρονων, αναφέρουν ότι έχουν μεθύσει τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 11% (15χρονοι/χρονες), 4,5% (13χρονοι/χρονες) και στο 2% (11χρονοι/χρονες) κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών, προτού διεξαχθεί η έρευνα.

Κάπνισμα και Ηλεκτρονικό Τσιγάρο

• Σχεδόν όλα τα 11χρονα (97,5%) και 13χρονα (94,5%) παιδιά αναφέρουν ότι δεν έχουν καπνίσει ποτέ. Αυτό το ποσοστό μειώθηκε σε 82,8% για τα 15χρονα παιδιά. Την ίδια στιγμή, περισσότερο από 1% των 13χρονων και 5% των 15χρονων παρουσιάζονται ως τακτικοί καπνιστές (καπνίζουν «20-29 μέρες» και «30 ή περισσότερες μέρες» κατά τις τελευταίες 30 μέρες).
• Σχεδόν όλα τα 11χρονα παιδιά (95,2%) αναφέρουν ότι δεν έχουν χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό τσιγάρο ποτέ. Ωστόσο, αυτό το ποσοστό μειώθηκε σε 83,8% για τα 13χρονα και σε 61,8% για τα 15χρονα παιδιά, ποσοστά τα οποία κρίνονται ως ανησυχητικά ιδίως όσον αφορά στα παιδιά ηλικίας 15 ετών, όπου το 38,1% δηλώνει πως έχει κάνει χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου τουλάχιστον μία φορά σε όλη του τη ζωή. Ταυτόχρονα, το 2,8% των 13χρονων και το 7,7% των 15χρονων δηλώνουν συχνοί χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου (έχουν χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό τσιγάρο «20-29 μέρες» και «30 ημέρες ή περισσότερο» τις τελευταίες 30 ημέρες).
• Τα περισσότερα σχολεία έχουν υιοθετήσει πολιτικές/κανονισμούς, είτε επίσημα (74,8%), είτε ανεπίσημα (17,9%) για το κάπνισμα. Το 95% των σχολείων αναφέρει πως έχει πολιτικές/κανονισμούς για απαγόρευση του καπνίσματος από μαθητές/μαθήτριες στο σχολείο. Σχεδόν το ίδιο ποσοστό των σχολείων (94,1%) εφαρμόζει αντίστοιχη πολιτική/κανονισμό απαγόρευσης καπνίσματος για τους εκπαιδευτικούς.

Κάπνισμα Ναργιλέ

• Τα αποτελέσματα σχετικά με το κάπνισμα ναργιλέ προβληματίζουν, καθώς 1 στα 3 παιδιά ηλικίας 15 χρόνων και το 12,4% των 13χρονων παιδιών αναφέρουν ότι έχουν κάνει χρήση κάποια στιγμή στη ζωή τους, ενώ περίπου το 17% των 15χρονων δηλώνει ότι έχει καπνίσει ναργιλέ τουλάχιστον 1 φορά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών, πριν τη διεξαγωγή της έρευνας.

Χρήση Κάνναβης

• Το 7,1% των 15χρονων παιδιών έχει, σε κάποιο σημείο της ζωής του, καταναλώσει κάνναβη, ενώ σχεδόν 2,7% αναφέρει ότι έχει καταναλώσει κάνναβη σε καθημερινή βάση, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών, πριν τη διεξαγωγή της έρευνας.

Εκφοβισμός/Διαδικτυακός Εκφοβισμός

• Το 4,3% κατά μέσο όρο αναφέρει ότι εκφόβισε ένα άλλο πρόσωπο στο σχολείο τουλάχιστον δύο φορές τον μήνα «τους τελευταίους 2 μήνες», πριν τη διεξαγωγή της έρευνας. Περισσότεροι/περισσότερες μαθητές/μαθήτριες (7,8%) αναφέρουν ότι έχουν υποστεί εκφοβισμό στο σχολείο.
• Μερικοί/μερικές μαθητές/μαθήτριες (9,5%) δηλώνουν ότι έχουν λάβει μέρος σε ηλεκτρονικό εκφοβισμό τουλάχιστον μία φορά «κατά τους τελευταίους 2 μήνες», πριν τη διεξαγωγή της έρευνας. Περισσότεροι/περισσότερες μαθητές/μαθήτριες (14,4%), δηλώνουν ότι έχουν υποστεί ηλεκτρονικό εκφοβισμό τουλάχιστον μία φορά «κατά τους τελευταίους 2 μήνες», πριν τη διεξαγωγή της έρευνας. Μεγαλύτερο ποσοστό 13χρονων (σε σύγκριση με τους 11χρονους και τους 15χρονους) κάνει αναφορά σε αυτού του είδους την ενέργεια.
• Σχεδόν όλα τα σχολεία εφαρμόζουν πολιτικές/κανονισμούς κατά του εκφοβισμού και της βίας, είτε γραπτώς (83,1%), είτε προφορικώς (15,5%) ως εξής: πρόληψη της βίας, του εκφοβισμού, των διακρίσεων και της παρενόχλησης (98,6%), τακτικές συζητήσεις για τη

βία, τον εκφοβισμό, τις διακρίσεις και την παρενόχληση κατά τη διάρκεια των μαθημάτων (92,2%), κατανόηση του εκφοβισμού στον κυβερνοχώρο ή του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (87,2%) και κατανόηση του ρόλου των θεατών (89,5%).

Τσακωμοί

• Λίγο περισσότεροι/περισσότερες από 1 στους/στις 3, κατά μέσο όρο μαθητές και μαθήτριες (34,9%), αναφέρουν ότι έχουν εμπλακεί σε καβγά τουλάχιστον μία φορά κατά τον τελευταίο χρόνο πριν την έρευνα.

Σεξουαλική Υγεία

• Περισσότερα από 1 στα 6 15χρονα παιδιά (15%) δηλώνει ότι έχει ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή, με την πλειοψηφία να είναι αγόρια (24,1%).
• Αναφορικά με την ηλικία της πρώτης σεξουαλικής επαφής, η πλειοψηφία των αγοριών (28,1%) και των κοριτσιών (58,1%), που αναφέρουν ότι έχουν σεξουαλική επαφή, δηλώνουν ότι αυτή συνέβη στην ηλικία των 14 και 15 χρόνων, αντίστοιχα.
• Από όσους/όσες έχουν απαντήσει ότι έχουν σεξουαλική επαφή, το 61% των παιδιών αναφέρει ότι χρησιμοποίησαν προφυλακτικό είτε οι ίδιοι είτε ο/η σύντροφός τους κατά την τελευταία σεξουαλική επαφή, ενώ το 18,6% των παιδιών δηλώνει ότι χρησιμοποιούσε αντισυλληπτικό χάπι.
• Ενώ το 81% των σχολείων δηλώνει πως έχει διαμορφώσει πολιτικές/κανονισμούς όπου αναφέρονται ρητά στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (46,8% γραπτώς και 34,2% προφορικώς), σχεδόν 1 στα 5 σχολεία (19%) δηλώνουν πως δεν εφαρμόζουν σχετική πολιτική για το θέμα.

Τέλος, σχετικά με τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί και αφορούν στην πανδημία του κορονοϊού (COVID-19),

• 1 στα 5 παιδιά (19,3%) και των τριών ηλικιακών ομάδων δηλώνουν ότι υπήρξαν θετικοί/θετικές στον κορονοϊό (COVID-19) με τα μεγαλύτερα ποσοστά θετικότητας να καταγράφονται σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας.
• Τα μισά παιδιά (51,3%) δηλώνουν πως κάποιος/κάποια στην κοντινή οικογένειά τους ήταν θετικός/θετική στον ιό.
• Με την αύξηση της ηλικίας, αυξάνεται το ποσοστό των παιδιών που δηλώνει ότι υπήρξε αρνητικός αντίκτυπος σε τομείς όπως η ψυχική τους υγεία, η επίδοσή τους και στο τι έτρωγαν ή έπιναν εξαιτίας της πανδημίας.
• Τα πιο διαδεδομένα μέτρα προστασίας που εφάρμοζαν τα παιδιά είναι η χρήση αντισηπτικού χεριών (74,8%), η χρήση μάσκας προσώπου (74,2%) και το τακτικό πλύσιμο χεριών (74,1%).
• Η οικογένεια (44,1%) καθώς και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) (34%) υπήρξαν οι πιο συχνές πηγές πληροφόρησης σχετικά με την πανδημία.
• Κατά την περίοδο της πανδημίας του COVID-19: α) το 51,2% των σχολείων δηλώνει ότι αυξήθηκαν τα προβλήματα ψυχικής υγείας (π.χ. άγχους, κακής διάθεσης), β) το 48% ότι αυξήθηκε το αίσθημα της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης, γ) το 49,1% ότι μειώθηκε το αίσθημα του κινήτρου και η εμπλοκή στο σχολείο, δ) το 53,9% ότι παρουσιάστηκε δυσκολία στην ολοκλήρωση των σχολικών εργασιών των παιδιών, ε) το 34,4% ότι παρουσιάστηκε αναστάτωση στις συνήθειες ύπνου, στ) το 59,5% ότι ήταν μειωμένες οι ευκαιρίες για άθληση και σωματική δραστηριότητα και ζ) το 61,5% ότι παρουσιάστηκαν αυξημένα οικονομικά προβλήματα στην οικογένεια των μαθητών και μαθητριών.

Τα πιο ενδιαφέροντα από τα πιο πάνω αποτελέσματα θα συζητηθούν από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, καθώς πολύ πιθανόν να καταδεικνύουν σημαντικούς προσανατολισμούς για μελλοντικές πολιτικές. Ορισμένα ευρήματα – για παράδειγμα το ηλεκτρονικό τσιγάρο, η κατανάλωση κάνναβης, το κάπνισμα ναργιλέ, ο εθισμός στην ηλεκτρονική επικοινωνία, η καθιστική ζωή, τα θέματα ψυχικής υγείας και η σεξουαλική υγεία – αναδύονται ως σημεία προβληματισμού, σε σχέση με την αγωγή υγείας των παιδιών.

Δεδομένης της τακτικής, πλέον, συμμετοχής της Κύπρου στη διεθνή έρευνα HBSC αναμένεται η διαμόρφωση πιο ξεκάθαρης εικόνας όσον αφορά στο επίπεδο βελτίωσης στους τομείς που εξετάζει η εν λόγω έρευνα. Η διεξαγωγή συγκριτικών μετρήσεων, η οποία θα καταστεί εφικτή μελλοντικά, θα δώσει τη δυνατότητα στη χώρα μας για περαιτέρω αναδιαμόρφωση, προσαρμογή και σχεδιασμό σχετικών πολιτικών.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

• ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1

1.1.1.   Η έρευνα

Η διακρατική έρευνα Συμπεριφορές Υγείας Παιδιών Σχολικής Ηλικίας (Health Behaviour in School-aged Children – HBSC) επικεντρώνεται στη συμπεριφορά εφήβων (11-16 ετών) σε σχέση με θέματα υγείας. Η έρευνα πραγματοποιείται κάθε τέσσερα χρόνια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως μια έγκυρη πηγή πληροφοριών, η οποία υιοθετεί τη θέση ότι η υγεία περικλείει φυσικές, κοινωνικές αλλά και συναισθηματικές πτυχές. Συλλέγει δεδομένα που αφορούν στην υγεία και στην ευεξία αγοριών και κοριτσιών 11, 13 και 15 ετών από περίπου 50 χώρες.

Η έρευνα υιοθετεί τις ακόλουθες στοχεύσεις:

• Συλλογή δεδομένων σχετικά με την υγεία και την ευεξία, τις συμπεριφορές υγείας και τα κοινωνικά πλαίσια των παιδιών σχολικής ηλικίας στις συμμετέχουσες χώρες.
• Συμβολή στην υφιστάμενη έρευνα που αφορά σε θέματα της υγείας και της ευεξίας, των συμπεριφορών υγείας και του κοινωνικού πλαισίου της υγείας, τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο, σε παιδιά σχολικής ηλικίας.
• Συνεισφορά στην υπάρχουσα τοπική και διεθνή γνώση αναφορικά με την υγεία των εφήβων, με ιδιαίτερη έμφαση στην υγεία και στην ευεξία, τις συμπεριφορές υγείας και το κοινωνικό πλαίσιο της υγείας.
• Διάχυση των αποτελεσμάτων στο ευρύ κοινό, συμπεριλαμβανομένων των ακαδημαϊκών, υπευθύνων χάραξης πολιτικής για την υγεία και την εκπαίδευση, επαγγελματιών υγείας, εκπαιδευτικών, γονέων/κηδεμόνων και νεαρών ατόμων.
• Σύνδεση με τους στρατηγικούς στόχους του ΠΟΥ, αναφορικά με την υγεία των παιδιών και των εφήβων.
• Ενίσχυση και υποστήριξη της ανάπτυξης προγραμμάτων προαγωγής υγείας σε παιδιά σχολικής ηλικίας.

1.1.2.   Η συμμετοχή της Κύπρου

Η Κύπρος εξέφρασε ενδιαφέρον για συμμετοχή στην έρευνα HBSC το 2017, μετά από προκαταρκτικές συζητήσεις μεταξύ του Υπουργείου Υγείας και του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΑΝ). Η σχετική Υπουργική Απόφαση 290/2018 (20 Φεβρουαρίου 2018) έθεσε την ευθύνη συμμετοχής της Κύπρου υπό την αιγίδα των δύο αυτών Υπουργείων. Σύμφωνα με την εν λόγω απόφαση, η υλοποίηση της έρευνας ανατέθηκε στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (ΚΕΕΑ) του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου (ΥΠΑΝ) – το οποίο ορίστηκε να λειτουργήσει ως Εθνικό Κέντρο HBSC – σε συνεργασία με τη Συντονιστική Επιτροπή Αγωγής Υγείας και Πολιτότητας (πρώην ΣΕΑΥΠ, νυν ΕΑΥΠ) του ΥΠΑΝ. Υπεύθυνο για την καταβολή του κόστους της συμμετοχής ορίστηκε το Υπουργείο Υγείας.

Για την υλοποίηση της κύριας έρευνας, προηγήθηκε η διεξαγωγή της πιλοτικής φάσης τον Δεκέμβριο του 2018, κατά την οποία εξετάστηκαν η μεθοδολογία, οι μέθοδοι και τα πρωτόκολλα, τα οποία προωθήθηκαν από το Διεθνές Συντονιστικό Κέντρο (Ιnternational Coordinating Centre-ICC) και εφαρμόστηκαν σε μικρή κλίμακα εντός του Κυπριακού σχολικού πλαισίου. Με την ολοκλήρωση της πιλοτικής φάσης της έρευνας, ακολούθησε συνάντηση του δικτύου HBSC στην Ισλανδία (Ιούνιος 2019) όπου λειτουργοί του ΚΕΕΑ παρουσίασαν τα αποτελέσματα της πιλοτικής φάσης της έρευνας και η Κύπρος έγινε δεκτή ως το 50^ο μέλος του δικτύου HBSC.

Η υφιστάμενη έκθεση παρουσιάζει τη διαδικασία ετοιμασίας και προσαρμογής των ερευνητικών εργαλείων, την προετοιμασία για τη συλλογή των δεδομένων καθώς και τη διαδικασία της συλλογής δεδομένων της έρευνας. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται συνοπτικά σε πίνακες (συνήθως έναν πίνακα για κάθε ερώτηση/δήλωση) με συνοδευτικά σχόλια. Οι πίνακες αναφέρουν περιγραφικά τα ευρήματα ως προς την ηλικιακή ομάδα και το φύλο, για να αναδείξουν τάσεις και συγκρίσεις. Κάποιες ενδεικτικές διαφορές/συγκλίσεις σχολιάζονται στο κείμενο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η συζήτηση -εκεί και όπου προκύπτει- εξαντλεί όλες τις ενδεχόμενες συγκρίσεις ως προς τις δύο αυτές μεταβλητές (ηλικία, φύλο).

• ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

1.2.1.   Δείγμα-Χαρακτηριστικά

Όπως συμφωνήθηκε με το ICC, το ΚΕΕΑ άντλησε το δείγμα της κύριας έρευνας τόσο από δημόσια όσο και ιδιωτικά σχολεία, ώστε τα τελικά αποτελέσματα της έρευνας να καταστούν όσο το δυνατό πιο αντιπροσωπευτικά για την Κύπρο. Ως εκ τούτου, ορίστηκε αρχικά ένα πλαίσιο δειγματοληψίας που περιλάμβανε όλα τα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία και τα τμήματα της Κύπρου ως προς τον επιλέξιμο πληθυσμό-στόχο. Αυτό το πλαίσιο ταξινομήθηκε κατά: ηλικία (οι τρεις ομάδες, δηλαδή παιδιά 11, 13 και 15 ετών), τύπο σχολείου (δημόσιο – ιδιωτικό), πόλη (τέσσερις εκπαιδευτικές περιφέρειες δηλ. Λευκωσία, Λεμεσό, Λάρνακα/Αμμόχωστο και Πάφο), περιοχή (αστική/αγροτική), σχολείο και τμήμα. Τα τμήματα προσδιορίστηκαν ως η κύρια μονάδα δειγματοληψίας και στη συνέχεια το δείγμα επιλέχθηκε χρησιμοποιώντας την τυχαία στρωματοποιημένη συστηματική δειγματοληψία, στη βάση της πιο πάνω προσέγγισης.

Εφόσον το απαιτούμενο δείγμα αφορούσε σε ελάχιστη δυνατή συμμετοχή από 4650 μαθητές/μαθήτριες (1550 παιδιά από κάθε ηλικιακή ομάδα), προσκλήθηκαν για συμμετοχή στην έρευνα περισσότερα παιδιά, συγκεκριμένα 5249 μαθητές και μαθήτριες από 287 τμήματα (σε συνολικά 212 σχολεία). Ο Πίνακας 1 περιγράφει τον πληθυσμό και το δείγμα σε ότι αφορά στα τμήματα.

Σε σχέση με τη συμμετοχή των μαθητών/μαθητριών, από τα 212 σχολεία που επιλέγηκαν για συμμετοχή, ανταποκρίθηκαν τα 208 (98,1%), ενώ από τα 287 τμήματα συμμετείχαν τα 276 (96,2%). Συνολικά, στην έρευνα ανταποκρίθηκαν 4818 μαθητές και μαθήτριες-ποσοστό 91,8% (Πίνακας 2). Το ποσοστό αυτό υπερέβαινε το απαιτούμενο ελάχιστο ποσοστό ανταπόκρισης από τους διοργανωτές της έρευνας (88%).

Σε σχέση με το ερωτηματολόγιο σχολείου, τα 200 σχολεία (από τα 212 που είχαν αρχικά επιλεγεί για συμμετοχή) ανταποκρίθηκαν επιτυχώς στην συμπλήρωσή του (ποσοστό 94,3%).

Πίνακας 1. Περιγραφή πληθυσμού και συμμετοχή (τμήματα) ανά ηλικιακή ομάδα

Πίνακας 2. Συμμετοχή και ανταπόκριση μαθητών και μαθητριών ανά ηλικιακή ομάδα

1.2.2.   Ερευνητικά εργαλεία

Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή των δεδομένων ήταν (α) το ερωτηματολόγιο μαθητή/μαθήτριας (Ελληνικά και Αγγλικά), το οποίο περιλάμβανε υποχρεωτικά και προαιρετικά πακέτα ερωτήσεων, καθώς και (β) το ερωτηματολόγιο σχολείου, το οποίο ήταν προαιρετικό.

Τα ερωτηματολόγια δόθηκαν σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της πλατφόρμας Google Forms καθώς αυτή η μορφή κρίθηκε ως η πιο κατάλληλη μέθοδος χορήγησης, εφόσον διασφάλιζε την ανωνυμία των μαθητών και μαθητριών, και επέτρεπε την εύκολη και γρήγορη διαχείριση των αποτελεσμάτων καθώς και τον άμεσο έλεγχο του ποσοστού ανταπόκρισης των σχολείων. Τόσο η ελληνική όσο και η αγγλική εκδοχή των ερωτηματολογίων ήταν διαθέσιμη μέσω της ιστοσελίδας του προγράμματος HBSC στην ακόλουθη διεύθυνση:

http://keea-hbsc.pi.ac.cy/hbsc/index.php?id=mesa-sillogis-dedomenwn

Τα ερωτηματολόγια μαθητή/μαθήτριας βασίστηκαν στη αγγλική έκδοση αλλά και στην εκδοχή που χρησιμοποιήθηκε στην πιλοτική φάση. Κατά την πιλοτική φάση της έρευνας τα ερωτηματολόγια δοκιμάστηκαν σε συνολικά 1182 μαθητές και μαθήτριες -από τις τρεις ηλιακές ομάδες- ώστε να αξιολογηθούν ζητήματα σαφήνειας ως προς τις ερωτήσεις/δηλώσεις που περιλήφθηκαν. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο της έρευνας, τα ερωτηματολόγια υποβλήθηκαν για έγκριση στην Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου, η οποία αξιολόγησε την έρευνα ως δεοντολογικά και ηθικά κατάλληλη. Οι ερωτήσεις που προστέθηκαν στην κύρια φάση μεταφράστηκαν και προσαρμόστηκαν ως προς την διατύπωση, με σκοπό την ενίσχυση του βαθμού κατανόησης των ερωτήσεων από τα παιδιά στο κυπριακό πλαίσιο.

Το ερωτηματολόγιο μαθητή/μαθήτριας αντλούσε ερωτήσεις από 9 υποχρεωτικές περιοχές ως εξής:

1. Δημογραφικά χαρακτηριστικά και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο
2. Υγεία και ποιότητα ζωής
3. Συμπεριφορές υγείας και Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)
4. Σχολείο
5. Βία και τραυματισμοί
6. Φίλοι
7. Ηλεκτρονικά Μέσα Επικοινωνίας (ΗΜΕ)
8. Σεξουαλική υγεία
9. Οικογένεια

Στην εκδοχή που χορηγήθηκε στους μαθητές/μαθήτριες των δύο μικρότερων ηλικιακών ομάδων (11 ετών και 13 ετών) δεν περιλήφθηκε η Περιοχή 8 (Σεξουαλική υγεία). Επίσης, δεν περιλήφθηκε η ενότητα που αφορούσε στη χρήση κάνναβης (Περιοχή 3). 

Πίνακας 3. Προαιρετικές ερωτήσεις ανά περιοχή

Επιπλέον και στις δύο εκδοχές του ερωτηματολογίου μαθητή/μαθήτριας έγινε επιλογή προαιρετικών πακέτων ερωτήσεων από την διευρυμένη Επιτροπή της HBSC (Συντονιστική και Επιστημονική Επιτροπή), σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο HBSC. Στη βάση των εισηγήσεων της διευρυμένης επιτροπής, καθώς και των συγκλίσεων με πακέτα των χωρών της Ζώνης Α (Μεσογειακές Χώρες), στην οποία ανήκει η Κύπρος, αποφασίστηκαν τα προαιρετικά πακέτα, τα οποία ενσωματώθηκαν στο ερωτηματολόγιο μαθητή/μαθήτριας (Πίνακας 3). Το προαιρετικό πακέτο COVID-19 αποτελούσε πρόσθετη περιοχή (Περιοχή 10).

Αναφορικά με το ερωτηματολόγιο του σχολείου, αυτό περιέλαβε ερωτήσεις/δηλώσεις στις πιο κάτω θεματικές περιοχές:

1. Δημογραφικά χαρακτηριστικά του σχολείου
2. Θέση, μέγεθος, αριθμός μαθητών/μαθητριών και εκπαιδευτικών
3. Πολιτικές και πρακτικές σε σχέση με θέματα διατροφής, φυσικής κατάστασης/δραστηριότητας, σχολικού εκφοβισμού, καπνίσματος και πολυπολιτισμικότητας
4. Τρόπος χειρισμού και προκλήσεις λόγω της πανδημίας COVID-19.

Το ερωτηματολόγιο του σχολείου κλήθηκαν να συμπληρώσουν οι Διευθυντές/Διευθύντριες των σχολείων ή άλλο αρμόδιο πρόσωπο που όρισαν οι ίδιοι/ίδιες.

1.2.3.   Συλλογή δεδομένων

Μετά τη δειγματοληψία, όλα τα επιλεγμένα σχολεία ειδοποιήθηκαν για τη συμμετοχή τους στην έρευνα μέσω e-mail. Αναπτύχθηκε επίσης ιστότοπος για την έρευνα (http://keea- hbsc.pi.ac.cy/hbsc/) για να παράσχει περισσότερες πληροφορίες ως προς τους στόχους και το εύρος της.

Για να καταστεί δυνατή η καλύτερη επικοινωνία με το Εθνικό Κέντρο HBSC (ΚΕΕΑ), ζητήθηκε από τα σχολεία να ορίσουν έναν/μία Σχολικό Συντονιστή/Σχολική Συντονίστρια (ΣΣ). Ο/Η ΣΣ ενημερώθηκε από το ΚΕΕΑ για τα επιλεγμένα τμήματα/τάξεις και έλαβε οδηγίες για τις διαδικασίες επιτυχούς υλοποίησης της έρευνας (π.χ. επικοινωνία με τους/τις επιλεγμένους/επιλεγμένες μαθητές/μαθήτριες και τους γονείς/κηδεμόνες τους). Σε όλα τα παιδιά κάθε επιλεγμένου τμήματος, δόθηκε επιστολή ενημέρωσης από το ΥΠΑΝ, η οποία παρείχε πληροφορίες για τους στόχους της έρευνας, τόνιζε ότι η συμμετοχή ήταν εθελοντική και ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούσαν να αποσυρθούν από την έρευνα οποιαδήποτε στιγμή ή να μην απαντήσουν σε κάποιες ερωτήσεις, εάν το επιθυμούσαν. Επίσης στην επιστολή περιλαμβάνονταν αναφορές σε θέματα διασφάλισης της ανωνυμίας και εμπιστευτικότητας των συμμετεχόντων. Για την εξασφάλιση συναίνεσης για συμμετοχή των παιδιών στην έρευνα, υιοθετήθηκε η πρακτική της έμμεσης συναίνεσης από τους γονείς/κηδεμόνες (στις περιπτώσεις 152 μαθητών/μαθητριών δεν εξασφαλίστηκε συναίνεση για συμμετοχή στην έρευνα).

Για τη συλλογή των δεδομένων, ο/η ΣΣ έλαβε λεπτομερείς οδηγίες, οι οποίες περιλάμβαναν ζητήματα που αφορούσαν στον τρόπο φόρτωσης του ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου και πληροφορίες για καθοδήγηση των παιδιών, ώστε να καταστεί επιτυχής η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Ο/Η ΣΣ κλήθηκε να περιγράψει συνοπτικά τους στόχους της έρευνας και να παρακινήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες να συμπληρώσουν όλες τις ερωτήσεις. Ζητήθηκε επίσης όλη η διαδικασία να τύχει διακριτικού χειρισμού από τους ΣΣ, οι οποίοι θα έπρεπε να αποφεύγουν να κοιτάζουν τις οθόνες των μαθητών και μαθητριών κατά τη χορήγηση του ερωτηματολογίου. Εάν τα παιδιά ζητούσαν βοήθεια, ο/η ΣΣ είχε τη δυνατότητα να παρέχει διευκρινίσεις, αποφεύγοντας να δίνει απαντήσεις. Επίσης, έγιναν διευθετήσεις, ώστε σε περίπτωση έκτακτης απουσίας του/της ΣΣ να αναλάβει κάποιος/κάποια άλλος/άλλη εκπαιδευτικός τη διεξαγωγή της χορήγησης ο/η οποίος/οποία θα έπρεπε να έχει, προηγουμένως, καθοδηγηθεί ανάλογα.

Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε από την 1^η Νοεμβρίου 2021 μέχρι την 11^η Απριλίου 2022. Συγκεκριμένα, ζητήθηκε από τα σχολεία να προχωρήσουν σε διευθετήσεις ώστε τα επιλεγμένα τμήματα να επισκεφθούν το εργαστήριο ηλεκτρονικών υπολογιστών (ΗΥ) του σχολείου (όπου ήταν αυτό δυνατό) ή τους ΗΥ της τάξης μια ‘βολική’ ημέρα εντός του χρονικού πλαισίου συλλογής των δεδομένων. Το ΚΕΕΑ παρακολουθούσε στενά τη διαδικασία παρέχοντας καθοδήγηση στα σχολεία, μέσω e-mail και/ή τηλεφωνικής επικοινωνίας.

Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου για τα παιδιά καθορίστηκε στα 40-45 λεπτά. Στην αρχή και στο τέλος του προστέθηκαν οι ερωτήσεις «Παρακαλώ γράψε την ώρα (ώρα και λεπτά) κατά την οποία ξεκινάς το ερωτηματολόγιο» και «Παρακαλώ γράψε την ώρα (ώρα και λεπτά) κατά την οποία ολοκλήρωσες το ερωτηματολόγιο», αντίστοιχα για σκοπούς επιβεβαίωσης, κατά προσέγγιση, του χρόνου συμπλήρωσης.

Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου του σχολείου καθορίστηκε στα 10 περίπου λεπτά.

1.2.4.   Παρουσίαση αποτελεσμάτων

Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση ομαδοποιημένα σε πέντε ενότητες. Τόσο οι πέντε ενότητες όσο και το περιεχόμενο της κάθε ενότητας έχουν καθοριστεί από τους διοργανωτές της έρευνας ως ακολούθως: Ενότητα 1-Κοινωνικό Πλαίσιο (Οικογενειακή Ζωή, Σχέσεις Συνομηλίκων, Σχολικό Περιβάλλον, Κοινωνικές Ανισότητες, Μετανάστευση και Ηλεκτρονική Επικοινωνία), Ενότητα 2-Υγεία και Ποιότητα Ζωής (Εικόνα σώματος, Σωματικό Βάρος-Δείκτης Μάζας σώματος, Τραυματισμοί και Ψυχική Υγεία), Ενότητα 3-Συμπεριφορές Υγείας (Διατροφικές Συνήθειες, Βούρτσισμα Δοντιών, Φυσική Δραστηριότητα και Καθιστική Συμπεριφορά), Ενότητα 4-Επικίνδυνες Συμπεριφορές (Αλκοόλ, Κάπνισμα και Ηλεκτρονικό Τσιγάρο, Κάπνισμα Ναργιλέ, Χρήση Κάνναβης, Εκφοβισμός/Διαδικτυακός Εκφοβισμός, Τσακωμοί, Σεξουαλική Υγεία) και Ενότητα 5-COVID-19.

Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιείται περιγραφική στατιστική. Συγκεκριμένα, για κάθε ενότητα παρουσιάζονται, αρχικά σημαντικά αποτελέσματα σε μορφή κουκκίδωνⁱ. Στη συνέχεια ακολουθεί το θεωρητικό/επιστημονικό πλαίσιο μαζί με τα αποτελέσματα της

ⁱ Στα σημεία αυτά επιλέγονται και παρουσιάζονται, με τη μορφή σύντομης περιγραφικής πρότασης, αξιοσημείωτα αποτελέσματα κάθε υποενότητας. Όπου γίνεται αναφορά σε «πλειοψηφία» αυτή υποδηλώνει ότι η εν λόγω ομάδα υπερτερεί αριθμητικά σε σχέση με την/τις άλλη/άλλες. Στο σημείο αυτό αποφεύγεται η αναφορά στα ποσοστά για ευκολότερη ανάγνωση. έρευνας υπό τη μορφή πινάκων που περιλαμβάνουν συχνότητες και ποσοστά για κάθε μία από τις επιλογές των ερωτήσεων. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται ανάλογα με το φύλο και την ηλικιακή ομάδα. Στη συνέχεια, σε υποενότητες όπου έχουν συλλεχθεί δεδομένα, που αφορούν την υιοθέτηση και εφαρμογή πολιτικών από τα σχολεία (με βάση το ερωτηματολόγιο σχολείου), παρατίθενται τα σχετικά αποτελέσματα.

2.    ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

• ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
  • Η πλειοψηφία των παιδιών στην Κύπρο δεν έχουν αδέλφια ή έχουν ένα αδελφό ή αδελφή.
  • Μεγαλύτερο ποσοστό αγοριών βρίσκει πιο εύκολη την επικοινωνία με τον πατέρα ή τη μητέρα, σε σχέση με τα κορίτσια.
  • Τα περισσότερα παιδιά πιστεύουν ότι μπορούν να βασίζονται στους φίλους και τις φίλες τους.
  • Όσο μικρότερα είναι τα παιδιά τόσο πιο θετικά αναφέρονται στον βαθμό υποστήριξης που λαμβάνουν από τους/τις εκπαιδευτικούς τους.
  • Περίπου ένα στα δύο παιδιά δηλώνουν ότι δεν τους αρέσει το σχολείο.
  • Λίγο περισσότερο από τα μισά παιδιά αισθάνονται πιεσμένα από τις εργασίες που έχουν για το σχολείο.
  • Το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των οικογενειών στην Κύπρο είναι, κατά πλειοψηφία, υψηλό.
  • Ενώ τα πιο πολλά παιδιά έχουν γεννηθεί στην Κύπρο, δεν συμβαίνει το ίδιο, για τους πατέρες και τις μητέρες τους.
  • Τα κορίτσια φαίνεται να είναι πιο εθισμένα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) από ότι τα αγόρια.
  • Περίπου ένα στα πέντε παιδιά παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια περισσότερο από τέσσερις ώρες καθημερινά.
  • Η πλειοψηφία των παιδιών διατηρούν το ενδιαφέρον τους για συμμετοχή σε χόμπι ή άλλες δραστηριότητες (παρά τα ηλεκτρονικά παιγνίδια).

2.1

Η ενότητα Κοινωνικό Πλαίσιο περιλαμβάνει τα αποτελέσματα ερωτήσεων που εμπίπτουν στις έξι υποενότητες: Οικογενειακή Ζωή, Σχέσεις Συνομηλίκων, Σχολικό Περιβάλλον, Κοινωνικές Ανισότητες, Μετανάστευση και Ηλεκτρονική Επικοινωνία. Αυτές οι υποενότητες αφορούν στην εικόνα που έχουν οι μαθητές και οι μαθήτριες για το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται και δρουν.

2.1.1.   Οικογενειακή Ζωή

Η εφηβεία είναι μια σημαντική περίοδος ανάπτυξης κατά την οποία τα νεαρά παιδιά ανεξαρτητοποιούνται όλο και περισσότερο από την οικογένειά τους. Συνάμα, οι γονείς/κηδεμόνες και τα άλλα μέλη της οικογένειας εξακολουθούν να διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην προαγωγή της ευημερίας και ευεξίας των εφήβων, παρέχοντας ένα θετικό πλαίσιο υποστήριξης μέσα στο οποίο οι έφηβοι/έφηβες μπορούν να εξερευνήσουν την μεταβαλλόμενη ταυτότητά τους.

Δομή της οικογένειας

Τα παιδιά ζουν όλο και περισσότερο σε μια ποικιλία μορφών οικογένειας, όπως οι πυρηνικές και μονογονεϊκές οικογένειες, οι οικογένειες με επικεφαλής δύο ανύπαντρους ή ανύπαντρες συντρόφους, είτε του αντίθετου είτε του ιδίου φύλου, οι θετές οικογένειες, οι εκτεταμένες οικογένειες και οι οικογένειες παππούδων και γιαγιάδων.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τα παιδιά που ζουν με δύο γονείς έχουν, γενικά, καλύτερη υγεία, μεγαλύτερη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, καλύτερα ακαδημαϊκά αποτελέσματα και λιγότερα συναισθηματικά ή συμπεριφορικά προβλήματα σε σύγκριση με τα παιδιά που ζουν σε άλλους τύπους οικογενειών (Blackwell, 2010).

Πίνακας 4. Απάντησε για το σπίτι στο οποίο μένεις όλο ή τον περισσότερο καιρό, και σημείωσε ποια από τα παρακάτω άτομα μένουν στο σπίτι αυτό (να δηλώσεις σε ό,τι ισχύει).

Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 4, σχεδόν όλα τα παιδιά αναφέρουν πως διαμένουν στο ίδιο σπίτι με τη μητέρα τους (96,3%) και μικρότερο ποσοστό με τον πατέρα τους (82,9%). Ένα χαμηλό ποσοστό παιδιών απάντησε ότι μένει και με τον πατριό (περίπου 3,5%) και τη μητριά του (1,2%). Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι το 5,7% των παιδιών δήλωσε ότι διαμένει και κάπου αλλού ή με κάποιον άλλον.

Με βάση τις δηλώσεις των παιδιών ως προς τον αριθμό των αδελφιών τους, ποσοστό 15,1% δήλωσε ότι δεν έχει αδέλφια, 44,1% έχει ένα αδελφό ή μία αδελφή, και 27,5% έχει δύο αδελφές ή αδελφούς. Μικρότερα ποσοστά παιδιών έχουν τρία (8%), τέσσερα (3,2%), πέντε (1%) ή περισσότερα (1,1%) αδέλφια.

Οικογενειακή υποστήριξη

Ένας μεγάλος αριθμός ερευνών καταδεικνύει ότι σε οικογενειακά πλαίσια στα οποία υπάρχει σταθερότητα, οικονομική ασφάλεια και υποστήριξη, τα παιδιά μπορούν να ωφεληθούν όσον αφορά στην ανάπτυξη συμπεριφορών υγείας. Ο ρόλος των προστατευτικών παραγόντων, όπως η οικογενειακή υποστήριξη και η επικοινωνία, είναι θεμελιώδης για την εξάλειψη πιθανών αρνητικών επιπτώσεων (Hadfield et al., 2018).

Η επιρροή που ασκούν οι γονείς/κηδεμόνες είναι ουσιώδης για την ψυχοκοινωνική ευημερία των εφήβων. Η θετική επίδραση των γονέων/κηδεμόνων οδηγεί τα παιδιά στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, σε υψηλότερα ακαδημαϊκά αποτελέσματα, καλύτερη συναισθηματική προσαρμογή και σε μειωμένα επίπεδα άγχους (Vasquez et al., 2016· Keijsers et al., 2009). Ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην προαγωγή της υγείας συμβάλλοντας στη διαμόρφωση υγιών αλλαγών όσον αφορά στον τρόπο ζωής. Η υποστήριξη της οικογένειας αποτελεί προστατευτικό παράγοντα έναντι των επικίνδυνων συμπεριφορών (Stadler et al., 2010) και της αρνητικής προσαρμογής (Wills, 1990) προστατεύοντας από συνέπειες που εμφανίζονται εξαιτίας δυσμενών συμβάντων της ζωής (Granado & Pederson, 2001), αλλά και της θυματοποίησης των συνομηλίκων, ειδικότερα μεταξύ των εφήβων.

Στην Κύπρο, σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, σχεδόν 8 στα 10 παιδιά δηλώνουν («συμφωνώ», «συμφωνώ πολύ» και «συμφωνώ πάρα πολύ») ότι η οικογένειά τους προσπαθεί πραγματικά να τα βοηθήσει (87,8%, Πίνακας 5) και τους στηρίζει συναισθηματικά (82,8%, Πίνακας 6), ότι μπορούν να μιλήσουν για τα προβλήματά τους με την οικογένειά τους (74,1%, Πίνακας 7), και ότι η οικογένειά τους είναι πρόθυμη να τους βοηθήσει στο να παίρνουν αποφάσεις (85,3%, Πίνακας 8).

Φαίνεται ότι στην Κύπρο, τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά αναφέρουν ότι λαμβάνουν λιγότερη στήριξη από τις οικογένειές τους, συγκριτικά με τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά. Αυτό συνάδει με τα ευρήματα ερευνών που αναφέρουν πως στις περισσότερες χώρες, παρατηρείται ότι τα πιο μικρά σε ηλικία κορίτσια και αγόρια είναι περισσότερο πιθανόν, σε σχέση με τα μεγαλύτερα παιδιά, να αναφέρουν πως αισθάνονται την υποστήριξη της οικογένειάς τους. Κατά την εφηβεία, οι σχέσεις γονέα/κηδεμόνα και παιδιού θεωρούνται πιο ισότιμες, αλληλεξαρτώμενες και αμοιβαίες (Laursen et al., 1998). Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές συνυπάρχουν με μια προσωρινή μείωση στην ποιότητα της σχέσης και συνάμα μια αύξηση στις μεταξύ τους έντονες συζητήσεις/συγκρούσεις (Collins et al. al., 1997).

Πίνακας 5. Η οικογένεια μου προσπαθεί πραγματικά να με βοηθήσει.

Πίνακας 6. Έχω τη συναισθηματική βοήθεια και τη στήριξη που χρειάζομαι από την οικογένειά μου.

Πίνακας 7.Μπορώ να μιλήσω για τα προβλήματά μου με την οικογένειά μου.

Πίνακας 8. Η οικογένειά μου είναι πρόθυμη να με βοηθήσει στο να πάρω αποφάσεις.

 Στη βιβλιογραφία συχνά παρατηρούνται σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και στα κορίτσια, με τα αγόρια να αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα οικογενειακής υποστήριξης. Επίσης, τα αγόρια καθώς και τα κορίτσια, που βρίσκονται σε εφηβική ηλικία και που προέρχονται από πιο εύπορες οικογένειες, αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα οικογενειακής υποστήριξης (Inchley et al., 2020). Στην Κύπρο, οι διαφορές ανά φύλο παρουσιάζονται στους Πίνακες 5-8.

Επικοινωνία

Η επικοινωνία με τους γονείς/κηδεμόνες θεωρείται δείκτης κοινωνικής υποστήριξης και οικογενειακής σύνδεσης καθ’ όλη την περίοδο της εφηβείας. Διάφορες μελέτες υποδεικνύουν ότι η βελτίωση της ποιότητας της επικοινωνίας μεταξύ παιδιού- γονέα/κηδεμόνα μειώνει τον κίνδυνο χαμηλής ακαδημαϊκής επίδοσης και μειωμένης αυτοεκτίμησης μεταξύ των παιδιών (Riesch et al., 2006 · Hartos & Power, 2000), βελτιώνει τη διαμόρφωση στρατηγικών διαχείρισης (Hartos & Power, 2000), μειώνει την αντικοινωνική συμπεριφορά (Davalos et al., 2005), ενισχύει τις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων (Offrey et al., 2014), οδηγεί σε μείωση του εκφοβισμού και της πίεσης από συνομηλίκους και συνομήλικες (Lee & Wong, 2009), βελτιώνει τις δεξιότητες διαχείρισης στρεσογόνων καταστάσεων (Lakey & Cohen, 2000) και οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης για τη ζωή, στην ευεξία καθώς και στη βελτίωση της φυσικής δραστηριότητας (Brooks et al., 2016). Τέλος, οι έφηβοι/έφηβες που προέρχονται από πιο εύπορες οικογένειες μιλούν πιο εύκολα στους γονείς/κηδεμόνες τους για θέματα που τους/τις ενοχλούν.

Οι απόψεις των νέων σχετικά με το πόσο εύκολη βρίσκουν την επικοινωνία με τους γονείς/κηδεμόνες παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τις μορφές αλληλεπίδρασης γονέα/κηδεμόνα και παιδιού, κατά την εφηβεία, καθώς και για τον πιθανό αντίκτυπο στην υγεία των εφήβων (Klemera et al., 2016· Brooks et al., 2015· Boniel -Nissim et al., 2015).

Πρόσφατα ευρήματα υποδεικνύουν ότι ενώ παρατηρείται θετική αλλαγή στη γονική επικοινωνία με τους πατέρες (Inchley et al., 2020· Arnarsson et al., 2019), οι έφηβοι/έφηβες βρίσκουν πιο εύκολη την επικοινωνία με τις μητέρες τους για σημαντικά θέματα, παρά με τους πατέρες. Αυτό ισχύει και στην Κύπρο, εφόσον περισσότερα από τα 2/3 των μαθητών και μαθητριών (67,7%) δηλώνουν ότι είναι «πολύ εύκολο» ή «εύκολο» να μιλήσουν στον πατέρα τους για θέματα που πραγματικά τους απασχολούν (Πίνακας 9), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την επικοινωνία με την μητέρα, υπερβαίνει το 80% (Πίνακας 11). Η πλειοψηφία των παιδιών δηλώνουν ότι δεν έχουν πατριό ή δεν τον βλέπουν (79,8%, Πίνακας 10) ή δεν έχουν μητριά ή δεν την βλέπουν (81,7%, Πίνακας 12).

Πίνακας 9. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με τον πατέρα σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;

Πίνακας 10. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με τον πατριό σου (ή σύντροφο της μητέρας) σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;

Πίνακας 11. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με την μητέρα σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;

 Πίνακας 12. Πόσο εύκολο είναι για σένα να μιλήσεις με την μητριά σου (ή σύντροφο του πατέρα) σου για θέματα που πραγματικά σε απασχολούν;

 Ως προς τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, στην Κύπρο, όπως φαίνεται και στους Πίνακες 9 και 11, αντίστοιχα, σε σχέση με τα κορίτσια, τα αγόρια δηλώνουν ότι βρίσκουν πιο εύκολη («πολύ εύκολο» ή «εύκολο») την επικοινωνία με τον πατέρα (αγόρια: 74,9%, κορίτσια: 60,9%) και τη μητέρα τους (αγόρια: 81,5%, κορίτσια: 79%).

Τέλος, στην Κύπρο φαίνεται ότι καθώς η ηλικία των παιδιών αυξάνεται, τα ποσοστά παρουσιάζουν μείωση. Τα δύο αυτά ευρήματα (ως προς το φύλο και ηλικία) συνάδουν με τις διαπιστώσεις της βιβλιογραφίας ότι (α) τα αγόρια αναφέρουν πιο εύκολη επικοινωνία με τους γονείς, σε σχέση με τα κορίτσια, και (β) η ευκολία επικοινωνίας μειώνεται με την ηλικία.

2.1.2.   Σχέσεις Συνομηλίκων

Οι ομάδες συνομηλίκων αποτελούν σημαντική πηγή υποστήριξης και βασικό οδηγό στη διαδικασία κοινωνικοποίησης των νέων. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, τα παιδιά αντιμετωπίζουν διάφορες αλλαγές στο σχολικό τους περιβάλλον, στις κοινωνικές τους σχέσεις, αλλά και σε ατομικό επίπεδο (σωματικά και συναισθηματικά). Αυτή τη χρονική περίοδο, ο βαθμός υποστήριξης που λαμβάνουν από τους συνομηλίκους και τις συνομήλικές τους είναι καθοριστικός καθώς, μπορεί να έχει ισχυρό αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν αυτές τις αλλαγές (Bokhorst et al., 2010).

Υποστηρικτικές φιλίες

Οι υποστηρικτικές φιλίες συνδέονται με την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων (Lenzi et al., 2012), μειωμένα αισθήματα μοναξιάς (Cavanaugh & Buehler 2016), αποδοχή από άλλα παιδιά και βελτίωση της ακαδημαϊκής επίδοσης (Vitoroulis et al., 2012· Espinoza et al., 2014). Οι έφηβοι/έφηβες που αντιλαμβάνονται τις φιλίες τους ως υποστηρικτικές, βιώνουν υψηλότερα επίπεδα ψυχολογικής ευεξίας (Chu et al., 2010), υψηλότερη αυτοεκτίμηση και λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης (Chang et al., 2018). Οι σχέσεις με τουςσυνομηλίκους και τις συνομήλικες παρέχουν ένα θετικό πλαίσιο στο οποίο μπορούν να αναπτύξουν ενσυναίσθηση, αποτελεσματική επικοινωνία, συνεργασία και ικανότητα επίλυσης συγκρούσεων. Τα παιδιά που δεν έχουν φίλους/φίλες έχουν λιγότερες ευκαιρίες να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες,  έτσι διαιωνίζεται  το αίσθημα απομόνωσής τους. Οι φιλίες παρέχουν ένα υποστηρικτικό πλαίσιο για αυτοεξερεύνηση και συναισθηματική καλλιέργεια (Bender & Loser, 1997). Ωστόσο, η ανάπτυξη φιλίας με άτομα που παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες συμπεριφορές όπως η βία, η εγκληματικότητα, η χρήση αλκοόλ, το κάπνισμα και τα ναρκωτικά.

Στην Κύπρο, σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, η πλειοψηφία των παιδιών και των τριών ηλικιών πιστεύουν ότι μπορούν να βασίζονται στους φίλους και τις φίλες τους: το 74,6% από αυτά δηλώνουν («συμφωνώ», «συμφωνώ πολύ» και «συμφωνώ πάρα πολύ») ότι οι φίλοι/φίλες τους προσπαθούν πραγματικά να τους/τις βοηθήσουν (Πίνακας 13), το 73,3% ότι μπορούν να βασίζονται στους/στις φίλους/φίλες τους όταν τα πράγματα δυσκολεύουν (Πίνακας 14), το 80,6% ότι έχουν φίλους/φίλες με τους/τις οποίους μπορούν να μοιραστούν χαρές και λύπες (Πίνακας 15) και το 74,3% ότι μπορούν να μιλούν για τα προβλήματά τους με τους/τις φίλους/φίλες τους (Πίνακας 16).

Όσον αφορά στο φύλο, τα κορίτσια φαίνεται να έχουν πιο θετική στάση σε σχέση με τη στήριξη που λαμβάνουν από τους/τις φίλους/φίλες τους, σε σύγκριση με τα αγόρια είτε σε μικρό είτε σε μεγαλύτερο βαθμό (Πίνακες 13-16).

Πίνακας 13. Οι φίλοι/φίλες μου προσπαθούν πραγματικά να με βοηθήσουν.

Πίνακας 14. Μπορώ να βασίζομαι στους φίλους/φίλες μου, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν.

Πίνακας 15. Έχω φίλους/φίλες με τους/ τις οποίους/οποίες μπορώ να μοιράζομαι χαρές και λύπες.

Πίνακας 16. Μπορώ να συζητώ με τους/τις φίλους/φίλες μου για τα προβλήματά μου.

Η κατανόηση των μηχανισμών και των διαδικασιών μέσω των οποίων λειτουργούν οι σχέσεις μεταξύ των συνομηλίκων, έχει μεγάλη σημασία προκειμένου να αναπτυχθούν πολιτικές που στοχεύουν στην προαγωγή της υγείας και στην πρόληψη των επικίνδυνων συμπεριφορών στους έφηβους και στις έφηβες.

2.1.3.   Σχολικό Περιβάλλον

Τα παιδιά αφιερώνουν ένα σημαντικό μέρος της ζωής τους στο σχολείο. Ένα υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον συμβάλλει στην ενίσχυση των συμπεριφορών υγείας και της ικανοποίησης για τη ζωή, ενώ ένα μη υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει πηγή κινδύνων. Πτυχές της σχολικής ζωής των εφήβων, όπως η σχολική ικανοποίηση, η πίεση του σχολείου, η υποστήριξη που λαμβάνουν από τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές τους, καθώς και από τους/τις εκπαιδευτικούς, αποτελούν δείκτες που σχετίζονται με τις συμπεριφορές υγείας στο σχολικό περιβάλλον.

Η σημασία του σχολικού περιβάλλοντος έχει τεκμηριωθεί μέσω διαφόρων θεωριών. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τη θεωρία του αυτοκαθορισμού, η οποία εξετάζει τη σημασία των εσωτερικών κινήτρων (Ryan & Deci, 2000), τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες είναι θεμελιώδεις για τους ανθρώπους: α) η αίσθηση της ικανότητας, β) το αίσθημα του «ανήκειν» και γ) η αυτονομία (Deci & Ryan, 2008· Ryan & Deci, 2000). Για να εκπληρώσουν την ανάγκη τους να αισθάνονται ικανοί, οι άνθρωποι αναζητούν προκλήσεις στις οποίες μπορούν να ανταποκριθούν. Επομένως σε ένα σχολικό περιβάλλον, οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών και των γονέων/κηδεμόνων πρέπει να ταιριάζουν με τις δυνατότητες των μαθητών και των μαθητριών. Το αίσθημα του «ανήκειν» σχετίζεται με την ανάγκη των ανθρώπων να νιώθουν ότι κάποιο άτομο είναι κοντά τους, κατάσταση που συμβάλλει στην ανάπτυξη του συναισθηματικού και του γνωστικού τομέα (Baumeister & Leary, 1995).

Οι ποστηρικτικές σχέσεις με τους γονείς/κηδεμόνες, τους εκπαιδευτικούς και τους/τις συνομηλίκους/συνομήλικες μπορεί να αυξήσουν τη σχολική ικανοποίηση των μαθητών και μαθητριών, καλλιεργώντας την πρωτοβουλία και τη συμμετοχή τους στο σχολείο (Deci & Ryan, 2008). Όσον αφορά στην ψυχολογική ανάγκη της αυτονομίας, οι μαθητές και οι μαθήτριες, που αντιλαμβάνονται ότι έχουν υψηλή αυτονομία, είναι πιο πιθανό να αισθάνονται ότι είναι σημαντικοί συντελεστές στην καθημερινή ζωή στο σχολείο, βελτιώνοντας έτσι το ενδιαφέρον και την προσαρμογή τους σε αυτό (Mortimore, 1998).

Υποστήριξη από συμμαθητές/συμμαθήτριες

Οι Πίνακες 17-19 παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των δηλώσεων των παιδιών στην Κύπρο, σε σχέση με την υποστήριξη που λαμβάνουν από τους/τις συμμαθητές/συμμαθήτριές τους.

Πίνακας 17. Οι μαθητές/μαθήτριες στην τάξη μου χαίρονται που είναι συμμαθητές/συμμαθήτριες.

Πίνακας 18. Οι περισσότεροι/περισσότερες μαθητές/μαθήτριες στην τάξη μου είναι ευγενικοί/ευγενικές και πρόθυμοι/πρόθυμες να βοηθήσουν.

Η πλειοψηφία των παιδιών τοποθετήθηκε θετικά αναφέροντας πως χαίρονται («συμφωνώ πολύ» και «συμφωνώ») που βρίσκονται στην ίδια τάξη με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές τους (58,1%, Πίνακας 17), ότι οι συμμαθητές και οι συμμαθήτριές τους είναι ευγενικοί/ευγενικές και πρόθυμοι/πρόθυμες να βοηθήσουν (57,1%, Πίνακας 18) και ότι οι άλλοι μαθητές/μαθήτριες τους αποδέχονται όπως είναι (70%, Πίνακας 19).

Πίνακας 19. Οι άλλοι/άλλες μαθητές/μαθήτριες με δέχονται όπως είμαι.

Υποστήριξη από εκπαιδευτικούς

Σύμφωνα με τους Πίνακες 20-22, στην Κύπρο το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών αναφέρει θετικά συναισθήματα («συμφωνώ πολύ» και «συμφωνώ») για τον βαθμό υποστήριξης που λαμβάνει από τους/τις εκπαιδευτικούς του (67,4%).

Σε σχέση με τα μεγαλύτερα ηλικιακά παιδιά, οι μαθητές/μαθήτριες που φοιτούν στο Δημοτικό φαίνεται ότι διατηρούν θετικά συναισθήματα για τους/τις εκπαιδευτικούς τους (81,4%, Πίνακας 20) σε μεγαλύτερο βαθμό, αισθάνονται ότι οι εκπαιδευτικοί που τους κάνουν μάθημα νοιάζονται για το άτομό τους (77,3%, Πίνακας 21) και εμπιστεύονται τους εκπαιδευτικούς που τους κάνουν μάθημα (72,1%, Πίνακας 22).

Σε σχέση με το φύλο δεν διαπιστώνονται ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις ως προς τις δηλώσεις των παιδιών για τους εκπαιδευτικούς.

Πίνακας 20. Αισθάνομαι ότι οι εκπαιδευτικοί που μου κάνουν μάθημα με δέχονται όπως είμαι.

Πίνακας 21. Αισθάνομαι ότι οι εκπαιδευτικοί που μου κάνουν μάθημα νοιάζονται για μένα ως άτομο.

Πίνακας 22. Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στους/στις εκπαιδευτικούς που μου κάνουν μάθημα.

Ικανοποίηση για το σχολείο

Στο σχολικό περιβάλλον η μειωμένη σχολική ικανοποίηση σχετίζεται με το κάπνισμα, την κατανάλωση αλκοόλ, τη χρήση μαριχουάνας, την εμπλοκή σε τυχερά παιχνίδια (π.χ. Vogel et al., 2015, Rossen et al., 2016) καθώς και με ψυχοσωματικά προβλήματα (π.χ. Joyce & Early, 2014). Η υποστήριξη ανάμεσα στους μαθητές και στις μαθήτριες, καθώς και ανάμεσα στους συμμαθητές/στις συμμαθήτριες και στους/στις εκπαιδευτικούς, συνδέεται με θετικά αποτελέσματα στην υγεία. Η υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς συνδέεται με καλύτερα επίπεδα ψυχικής υγείας (García-Moya et al., 2015), με μειωμένη χρήση αλκοόλ (McCarty et al., 2012), καθώς και χαμηλότερο κίνδυνο καπνίσματος και χρήσης κάνναβης (Perra et al., 2012). Η υποστήριξη των συμμαθητών και συμμαθητριών έχει επίσης συνδεθεί με χαμηλότερο ποσοστό σωματικών προβλημάτων, π.χ. πονοκέφαλο, κοιλιακό άλγος, οσφυαλγία και ζάλη (Torsheim & Wold, 2001).

Όσον αφορά στον βαθμό ικανοποίησης για το σχολείο (Πίνακας 23) περισσότερα από τα μισά παιδιά (55%) έχουν αναφερθεί θετικά σε αυτό («μου αρέσει πάρα πολύ» και «μου αρέσει αρκετά»). Ταυτόχρονα μεγάλο ποσοστό των μαθητών/μαθητριών (45%) δηλώνει ότι δεν τους αρέσει πολύ ή δεν τους αρέσει καθόλου το σχολείο.

Ενώ δεν φαίνεται να υπάρχει διαφοροποίηση ως προς το φύλο, καθώς τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια έχουν περίπου την ίδια άποψη για το σχολείο (κορίτσια: 54,6%, αγόρια: 55,7%), η θετική στάση των παιδιών για το σχολείο παρουσιάζει μείωση όσο η ηλικία των παιδιών αυξάνεται. Συγκεκριμένα, το 73,1% των παιδιών ηλικίας 11 χρόνων δηλώνουν πως τους

«αρέσει αρκετά» ή «πάρα πολύ» το σχολείο, ενώ λιγότερα από τα μισά παιδιά (46,6% των 13χρονων και το 48% των 15χρονων εφήβων) είχαν την ίδια θετική άποψη.

Πίνακας 23. Πώς νιώθεις για το σχολείο αυτή την περίοδο;

 Πίεση σχολείου

Η πίεση που αισθάνονται τα παιδιά, λόγω της σχολικής εργασίας, σχετίζεται με το άγχος, με αρνητικές επιπτώσεις στις συμπεριφορές υγείας, σωματικά προβλήματα (πονοκέφαλος, κοιλιακό άλγος, οσφυαλγία, ζάλη) καθώς και ψυχολογικές δυσκολίες (θλίψη, ένταση/θυμός, νευρικότητα και κατάθλιψη) (Ottova et al., 2012).

Περισσότερα από τα μισά παιδιά που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν πως αισθάνονται πιεσμένα («αρκετά» ή «πολύ») από τις εργασίες που έχουν για το σχολείο (56,8%, Πίνακας 24). Συγκεκριμένα, ενώ το 27% των παιδιών ηλικίας 11 χρονών δηλώνουν ότι αισθάνονται

«αρκετά» ή «πολύ» πιεσμένοι/πιεσμένες, το ποσοστό αυτό παρουσιάζει σημαντική αύξηση για τα παιδιά ηλικίας 13 και 15 χρόνων (67,4% και 71,9% αντίστοιχα). Σε σχέση με το φύλο, τα κορίτσια δηλώνουν ότι αισθάνονται περισσότερη πίεση (61,7%) σε σύγκριση με τα αγόρια (51,5%).

Πίνακας 24. Πόσο πιεσμένος/πιεσμένη νιώθεις από τη δουλειά που έχεις για το σχολείο;

2.1.4.   Κοινωνικές Ανισότητες

Σύμφωνα με καλά τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες η υγεία των εφήβων επηρεάζεται από κοινωνικοοικονομικές ανισότητες (Elgar et al., 2015). Τόσο το μορφωτικό επίπεδο, το οικογενειακό εισόδημα, καθώς και η επαγγελματική κατάσταση των γονέων/κηδεμόνων αποτελούν τους πιο συχνούς δείκτες αξιολόγησης της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης των εφήβων σε έρευνες που αφορούν στην υγεία. Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση μετριέται, στο πλαίσιο της έρευνας HBSC, συνυπολογίζοντας την οικογενειακή ευμάρεια (κλίμακα αξιολόγησης του Κοινωνικοοικονομικού Επιπέδου της Οικογένειας -Family Affluence Scale) (Currie et al., 2008, Torsheim et al. 2016) και το εργασιακό καθεστώς των γονέων/κηδεμόνων.

Τα τελευταία χρόνια, λόγω της πανδημίας που προκλήθηκε από τον ιό SARS-CoV-2 (COVID- 19), υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της ανεργίας στην υγεία, την ευεξία και την ευημερία των εφήβων. Αρχικά, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι επιδράσεις λόγω της ανεργίας μπορεί να μην περιορίζονται στα άτομα που χάνουν τη δουλειά τους, αλλά αφορούν και στα παιδιά, με πιο επιζήμιες συνέπειες στους μεγαλύτερους σε ηλικία εφήβους και έφηβες (Frasquilho et al., 2014,· Moreno-Maldonado et al., 2020). Συγκεκριμένα, η ανεργία των γονέων/κηδεμόνων σχετίζεται με αυξημένα ψυχοσωματικά συμπτώματα και μειωμένα επίπεδα αυτοαναφερόμενης υγείας (Sleskova et al., 2006) και ικανοποίησης για τη ζωή (Haisken-DeNew & Kind, 2012), περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας (Reiss et al., 2019), αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ (Torikka et al., 2017), κίνδυνο ατυχημάτων (ακούσιων τραυματισμών)   και   νοσηλείας   (Mork   et   al.,   2014),   περιστατικά   εκφοβισμού   και θυματοποίησης (Knaappila et al., 2018), περιορισμένους ακαδημαϊκούς στόχους (Andersen, 2013), μειωμένη στήριξη από την οικογένεια καθώς και αυξημένα ποσοστά οικογενειακής βίας (Christoffersen, 2000) όπως η ψυχολογική και η σωματική κακοποίηση των παιδιών (Lawson et al., 2020).

Ταυτόχρονα, έρευνες έχουν καταγράψει μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία των εφήβων, όπως αυξημένο κίνδυνο χαμηλής ικανοποίησης για τη ζωή κατά την ενήλικη περίοδο (ηλικίες 18–31) (Nikolova & Nikolaev, 2018), καθώς και οικονομικές δυσκολίες. Επιπλέον, η ανεργία των γονέων/κηδεμόνων μπορεί να αποτελέσει προγνωστικό παράγοντα ανεργίας των εφήβων κατά την ενήλικη ζωή, αναπαράγοντας έναν κύκλο ανεργίας μεταξύ των γενεών (Macmillan et al., 2018). Οι έφηβοι/έφηβες, που βρίσκονται κοντά στο στάδιο της αναζήτησης εργασίας, ενδέχεται να υποστούν τις αρνητικές επιδράσεις των υψηλών ποσοστών ανεργίας τόσο στην υγεία τους όσο και στις μελλοντικές προοπτικές απασχόλησης και οικονομικής δραστηριότητας.

Εργασιακό καθεστώς γονέων/κηδεμόνων

Πάνω από το 90% των παιδιών στην Κύπρο δήλωσαν ότι ο πατέρας τους εργάζεται (Πίνακας 25), ενώ περισσότερο από το 80% δήλωσαν το αντίστοιχο για τη μητέρα τους (Πίνακας 27). Το 42% των μαθητών και μαθητριών ανάφεραν πως ο πατέρας τους δεν εργάζεται λόγω θεμάτων υγείας, συνταξιοδότησης ή φοίτησης σε πανεπιστήμιο, ενώ το 22,3% δήλωσαν πως ο πατέρας τους ψάχνει δουλειά (Πίνακας 26). Πάνω από το 70% των παιδιών, που ανάφεραν ότι η μητέρα τους δεν εργάζεται, δήλωσαν ότι φροντίζει άλλους ή ασχολείται με το σπίτι (70,2%, Πίνακας 28), ενώ μόλις το 10,2% των παιδιών δήλωσαν ότι αυτή ψάχνει δουλειά.

Πίνακας 25. Εργάζεται ο πατέρας σου;

Πίνακας 26. Γιατί δεν εργάζεται ο πατέρας σου; (μόνο αυτοί που απάντησαν όχι)

 ⁱ ή Δεν έχω επαφή μαζί του/Έχασα τον πατέρα μου.

Πίνακας 27. Εργάζεται η μητέρα σου;

Πίνακας 28. Γιατί δεν εργάζεται η μητέρα σου; (μόνο αυτοί που απάντησαν όχι)

Κοινωνικοοικονομικό επίπεδο οικογένειας

Οι Πίνακες 29-34 παρουσιάζουν στοιχεία που υποδεικνύουν το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των μαθητών/μαθητριών. Η πλειοψηφία των παιδιών όλων των ηλικιών προέρχονται από οικογένειες που έχουν δύο ή περισσότερα αυτοκίνητα (76,3%, Πίνακας 29). Επίσης, η πλειοψηφία δηλώνει ότι στο σπίτι που διαμένουν έχουν δύο ή περισσότερα δωμάτια μπάνιου (77,8%, Πίνακας 32) και πλυντήριο πιάτων (75,1%, Πίνακας 33). Περισσότεροι από τους/τις μισούς μαθητές/μαθήτριες που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι έχουν περισσότερους από δύο ΗΥ (58,9%, Πίνακας 31) στο σπίτι. Τέσσερις στους/στις πέντε μαθητές/μαθήτριες δήλωσαν ότι έχουν δικό τους υπνοδωμάτιο (84,3%, Πίνακας 30) και σχεδόν τα μισά παιδιά (47%, Πίνακας 34) ότι έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό τουλάχιστον μία φορά τους τελευταίους 12 μήνες.

Πίνακας 29. Έχετε δικό σας αυτοκίνητο (ή βαν ή φορτηγό) στην οικογένειά σου;·

 ⁱⁱ ή Δεν έχω επαφή μαζί της/Έχασα την μητέρα μου.

Πίνακας 30. Έχεις το δικό σου ξεχωριστό δωμάτιο στο σπίτι;

Πίνακας 31. Πόσους ηλεκτρονικούς υπολογιστές έχετε στην οικογένειά σου, συνολικά;

Πίνακας 32. Πόσα δωμάτια μπάνιου (με μπανιέρα ή ντουζιέρα ή και τα δύο) έχετε στο σπίτι σας;

Πίνακας 33. Έχετε πλυντήριο πιάτων στο σπίτι σας;

Πίνακας 34. Πόσες φορές ταξίδεψες με την οικογένειά σου εκτός Κύπρου για διακοπές τους τελευταίους 12 μήνες;

 Ως μια μεγάλης κλίμακας διακρατική έρευνα, που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών υγείας, η έρευνα HBSC είναι πολύτιμη καθώς μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στην παρουσίαση πληροφοριών που αφορούν τη σχέση των κοινωνικών ανισοτήτων με την υγεία αλλά και στον εντοπισμό υποκείμενων μηχανισμών και των συνθηκών που τις προκαλούν.

2.1.5.   Μετανάστευση

Λόγω της παγκόσμιας τεχνολογικής και οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και των πολιτικών εξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, τα ποσοστά μετανάστευσης έχουν αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Πρόσφατα στοιχεία από τη μελέτη HBSC 2017/2018 καταδεικνύουν ότι σε όλες τις χώρες, το 5% των εφήβων έχουν πρώτης γενιάς μεταναστευτική βιογραφία ενώ το 14% είναι δεύτερης γενιάς μετανάστες, αν και οι διακυμάνσεις που καταγράφονται μεταξύ των χωρών είναι σημαντικές (Inchley et al., 2020).

Έχει εντοπιστεί ότι τόσο οι κοινωνικές σχέσεις όσο και οι επακόλουθες συμπεριφορές υγείας, καθώς και η υγεία των παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία, επηρεάζεται με ποικίλους τρόπους οδηγώντας σε κοινωνικές ανισότητες. Μια πιθανή εξήγηση σχετίζεται με το άγχος που προκαλείται λόγω των κοινωνικών περιορισμών που διαμορφώνονται από την χώρα υποδοχής. Τα άτομα με μεταναστευτική βιογραφία συχνά κατέχουν χαμηλή κοινωνική θέση (Stevens & Vollebergh, 2008· Guarnaccia & Lopez, 1997· Garcia Coll et al, 1996), όχι λόγω έλλειψης προσωπικών, πολιτισμικών ή εκπαιδευτικών πόρων, αλλά λόγω των διακρίσεων και περιοριστικών πολιτικών που ισχύουν στη χώρα υποδοχής. Η αρνητική μεταχείριση που βιώνουν τα άτομα με μεταναστευτική βιογραφία, λόγω της καταγωγής τους, αυξάνει τον κίνδυνο διαφόρων προβληματικών συμπεριφορών και προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, ο θυμός και το στρες οδηγώντας σε μείωση του βαθμού ευεξίας, της ικανοποίησης για τη ζωή και της αυτοεκτίμησης (Pascoe & Richman, 2009). Από αναπτυξιακή σκοπιά, οι έφηβοι και οι έφηβες με μεταναστευτική βιογραφία αντιμετωπίζουν μια πρόσθετη πρόκληση στη διαδικασία διαμόρφωσης ταυτότητας. Για κάποια παιδιά, το αίσθημα της απόρριψης που βιώνουν από τη χώρα υποδοχής και συνάμα η αποξένωση που αισθάνονται για τη χώρα καταγωγής τους, αποτελούν αιτίες σύγχυσης σχετικά με την ανάπτυξη της ταυτότητάς τους (Walsh, Edelstein & Vota, 2012). Μελέτες σε όλη την Ευρώπη τείνουν να επιβεβαιώνουν τα υψηλά επίπεδα άγχους που καταγράφονται σε παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία καθιστώντας τα ιδιαίτερα ευάλωτα (Stevens et al, 2015).

Ενώ είναι γενικά αποδεκτό ότι οι επιπτώσεις της μετανάστευσης στην υγεία και τις συμπεριφορές υγείας των εφήβων εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά τόσο του μεταναστευτικού πληθυσμού όσο και της χώρας υποδοχής, δεν υπάρχουν αρκετά διακρατικά εμπειρικά στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτή τη θέση.

Σύμφωνα με τον Πίνακα 35, η πλειοψηφία των παιδιών έχει γεννηθεί στην Κύπρο (86%) ενώ χαμηλότερο ποσοστό παιδιών έχει γεννηθεί στην Ελλάδα (3,6%), στο Ηνωμένο Βασίλειο (1%), στη Ρουμανία (1,1%), στη Βουλγαρία (1,1%), στη Ρωσία (1,3%) ή σε άλλη χώρα (5,9%).

Πίνακας 35. Σε ποια χώρα γεννήθηκες;

Όσον αφορά στην κατανομή ως προς τη χώρα γέννησης των γονέων/κηδεμόνων είναι αξιοσημείωτη η διαφοροποίηση που έχει καταγραφεί, καθώς μόνο το 72,2% των πατέρων και το 64% των μητέρων έχουν γεννηθεί στην Κύπρο (Πίνακες 37 και 36, αντίστοιχα).

Πίνακας 36. Σε ποια χώρα γεννήθηκε η μητέρα σου;

Πίνακας 37. Σε ποια χώρα γεννήθηκε ο πατέρας σου;·

Εφαρμογή πολιτικών σε επίπεδο σχολείου

Όσον αφορά στην εφαρμογή πολιτικών/πρακτικών στο σχολικό πλαίσιο σε σχέση με την ένταξη μαθητών/μαθητριών με μεταναστευτική βιογραφία σχεδόν όλα τα σχολεία, που ανταποκρίθηκαν στο σχετικό ερωτηματολόγιο, φαίνεται ότι απάντησαν θετικά. Συγκεκριμένα το 92,2% των σχολείων εφαρμόζει μέτρα για την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας και της γνώσης για διαφορετικούς πολιτισμούς, καθώς και την ενεργό προώθηση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία και παιδιά χωρίς μεταναστευτική βιογραφία (87,2%). Πολιτικές και πρακτικές για την προώθηση της συμμετοχής των μεταναστών γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους, εφαρμόζονται στο 58,6% των σχολείων.

Λόγω της δυνατότητας συλλογής δεδομένων από μεγάλο αριθμό χωρών, η έρευνα HBSC μπορεί να συμβάλει αυξάνοντας τη γνώση σχετικά με τον αντίκτυπο της μετανάστευσης στις συμπεριφορές υγείας κατά τη σχολική ηλικία.

2.1.6.   Ηλεκτρονική Επικοινωνία

Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ), όπως οι ιστότοποι κοινωνικών δικτύων (π.χ. Instagram, Facebook) και οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων (π.χ. Snapchat, WhatsApp), αποτελούν ένα πολύ σημαντικό μέρος της καθημερινής ζωής πολλών εφήβων. Το 2017/18, τα αποτελέσματα της έρευνας HBSC υπέδειξαν ότι το 35% των εφήβων ηλικίας 11 και 15 ετών στην Ευρώπη και στον Καναδά, αναφέρουν ότι είχαν επαφή με συνομήλικούς/συνομήλικές τους καθώς και άλλα άτομα μέσω των ΜΚΔ σχεδόν όλη την ώρα κατά τη διάρκεια της ημέρας (Inchley et al., 2020). Πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η μέτρια χρήση των ΜΚΔ είναι ενδεικτική της υγιούς συμπεριφοράς των εφήβων, σε αντίθεση με την υπερβολική ή μη χρήση των ΜΚΔ (Dienlin & Johannes, 2020· Przybylski & Weinstein, 2017). Σύμφωνα με διάφορες μελέτες οι λόγοι για τους οποίους οι νέοι/νέες χρησιμοποιούν τα ΜΚΔ είναι πολυσύνθετοι κι έτσι ο βαθμός επίδρασής τους συχνά εξαρτάται από τον τύπο χρήσης των ΜΚΔ (ενεργητική ή παθητική), τα ατομικά χαρακτηριστικά, καθώς και το κοινωνικό πλαίσιο κάθε εφήβου και έφηβης (Odgers & Jensen, 2020· Yin et al., 2019).

Συχνότητα διαδικτυακής επαφής με φίλους/φίλες και άλλους/άλλες

Περίπου 1 στα 3 παιδιά και των τριών ηλικιακών ομάδων (33,5%), αναφέρουν ότι έχουν συχνή («καθημερινά/σχεδόν συνέχεια/όλη μέρα») διαδικτυακή επαφή με στενούς φίλους/φίλες (Πίνακας 38), 14,7% με φίλους από την ευρύτερή τους παρέα (Πίνακας 39), με άλλα άτομα όπως γονείς, αδέλφια, συμμαθητές/συμμαθήτριες, εκπαιδευτικούς (19,3%, Πίνακας 41) ή με φίλους/φίλες που γνωρίσαν μέσω του διαδικτύου αλλά δεν ήξεραν από πριν (8%, Πίνακας 40).

Πίνακας 38. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με στενούς/στενές φίλους/φίλες;

Πίνακας 39. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με φίλους/φίλες από την ευρύτερη παρέα;

Ενώ το 76,6% ανέφερε τουλάχιστον καθημερινή («καθημερινά/σχεδόν συνέχεια/όλη μέρα»,

«καθημερινά, αρκετές φορές την ημέρα» και «κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα») διαδικτυακή επαφή με στενούς φίλους/φίλες (Πίνακας 38), το ποσοστό αυτό μειώθηκε σε 54,4% με φίλους/φίλες από την ευρύτερη παρέα (Πίνακας 39), σε 53,1% με άλλα άτομα όπως γονείς αδέλφια, συμμαθητές και εκπαιδευτικούς (Πίνακας 41) και σε 22,3% με φίλους/φίλες που γνώρισαν μέσω του διαδικτύου, αλλά δεν ήξεραν πιο πριν (Πίνακας 40).

Όσον αφορά στο φύλο, μεγαλύτερο ποσοσό κοριτσιών ανέφερε ότι μιλά συχνά («καθημερινά, σχεδόν συνέχεια, όλη μέρα») με στενούς φίλους και φίλες, σε σύγκριση με τα αγόρια (κορίτσια: 37,5%, αγόρια: 29,4%, Πίνακας 38), ενώ μεγαλύτερο ποσοστό αγοριών μιλά πιο συχνά με φίλους και φίλες από την ευρύτερη παρέα (αγόρια: 15,5%, κορίτσια: 14%,

Πίνακας 39) ή ακόμα και με άτομα που δεν ήξεραν πιο πριν και γνώρισαν μέσω διαδικτύου (αγόρια: 8,7%, κορίτσια: 7,2%, Πίνακας 40).

Πίνακας 40. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με φίλους/φίλες τους/τις οποίους/οποίες γνώρισες μέσω διαδικτύου, αλλά δεν ήξερες από πριν;

Πίνακας 41. Πόσο συχνά επικοινωνείς στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ με άλλους (γονείς, αδέλφια, συμμαθητές/ συμμαθήτριες, εκπαιδευτικούς);

Προτίμηση στη διαδικτυακή επικοινωνία

Η πλειοψηφία των παιδιών όλων των ηλικιακών ομάδων διαφώνησε («διαφωνώ απόλυτα» και «διαφωνώ») ότι μπορεί να μιλήσει πιο εύκολα για τα εσωτερικά της συναισθήματα (49,6%, Πίνακας 42) στο διαδίκτυο, σε σύγκριση με μια συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο. Ωστόσο περίπου 1 στα 5 παιδιά (21,4%) έχει αντίθετη άποψη («συμφωνώ απόλυτα» και

«συμφωνώ»). Τέλος, τα κορίτσια δήλωσαν σε μεγαλύτερο ποσοστό (22,5%) από τα αγόρια (20,3%) ότι μπορούν πιο εύκολα να μιλήσουν για τα εσωτερικά τους συναισθήματα μέσω διαδικτύου.

Πίνακας 42. Στο διαδίκτυο μιλώ πιο εύκολα για τα εσωτερικά μου συναισθήματα παρά σε μια συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο.

Οι ανησυχίες που έχουν εκφραστεί σχετικά με το ενδεχόμενο εθισμού λόγω της υπέρμετρης χρήσης των ΜΚΔ αποτελεί ένα σημείο αυξημένου προβληματισμού. Σε μια πρόσφατη μελέτη, έχουν αναφερθεί πολλαπλά συμπτώματα εθισμού, από τους/τις έφηβους/έφηβες όσον αφορά στη χρήση των ΜΚΔ, όπως απώλεια ελέγχου ή σοβαρά προβλήματα με την οικογένεια (Van den Eijnden et al., 2016). Ενώ η συσχέτιση μεταξύ της έντονης χρήσης της ηλεκτρονικής επικοινωνίας και του βαθμού ευεξίας των εφήβων είναι πολύπλοκη – και θα μπορούσε να είναι τόσο θετική όσο και αρνητική (Boer et al., 2020)- οι έρευνες δείχνουν, σταθερά, ότι οι έφηβοι και οι έφηβες που αναφέρουν προβληματική χρήση των ΜΚΔ αντιμετωπίζουν κινδύνους σε διάφορους τομείς της υγείας, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας (Boer et al., 2020· Shensa et al., 2017· Andreassen, 2015).

Εθισμός στα ΜΚΔ

Πέρα από τους μισούς μαθητές και μαθήτριες αναφέρουν ότι τους τελευταίους 12 μήνες, συχνά «έχουν χρησιμοποιήσει τα ΜΚΔ για να ξεφύγουν από τα αρνητικά συναισθήματα» (Εικόνα 2), ενώ πέραν του 30% ότι «έχουν νιώσει άσχημα γιατί δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα ΜΚΔ» (Πίνακας 44) και προσπάθησαν να «μειώσουν τον χρόνο που περνούν στα ΜΚΔ, χωρίς όμως να τα καταφέρουν» (Πίνακας 45).

Εικόνα 1. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις βρεθεί συχνά σε θέση να μην μπορείς να σκεφτείς τίποτα άλλο πέρα από τη στιγμή που θα συνδεθείς ξανά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Περίπου 1 στους/στις 4 μαθητές και μαθήτριες, «έχουν νιώσει ανικανοποίητοι γιατί ήθελαν να περάσουν περισσότερο χρόνο στα ΜΚΔ» (28,4%, Πίνακας 43), «έχουν διαφωνίες με άλλους λόγω της ενασχόλησής τους με τα ΜΚΔ» (24,4%, Πίνακας 47), «έχουν βρεθεί συχνά σε θέση να μην μπορούν να σκεφτούν τίποτα άλλο πέρα από τη στιγμή που θα συνδεθούν ξανά στα ΜΚΔ» (27,5%, Πίνακας 48) και «έχουν παραμελήσει άλλες δραστηριότητες (π.χ. χόμπι, αθλητισμό) γιατί χρησιμοποιούσαν τα ΜΚΔ» (22,3%, Πίνακας 46). Χαμηλότερο ποσοστό παιδιών δηλώνει ότι «έχουν έντονες διαμάχες» με τους γονείς/κηδεμόνες ή τα αδέλφια τους λόγω της ενασχόλησής τους με τα ΜΚΔ (19,4%, Πίνακας 49) και ότι «έχουν πει ψέματα στους γονείς/κηδεμόνες ή στους φίλους και στις φίλες τους σχετικά με τον χρόνο που περνούν στα ΜΚΔ» (20%, Πίνακας 48). Όσον αφορά στο φύλο, παρατηρείται μια τάση τα κορίτσια να δηλώνουν υψηλότερα επίπεδα εθισμού στα ΜΚΔ από ότι τα αγόρια (Εικόνες 1 και 2, Πίνακες 43-49).

Εικόνα 2. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις χρησιμοποιήσει συχνά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, για να «ξεφύγεις» από αρνητικά συναισθήματα;

Πίνακας 43. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις νιώσει συχνά ανικανοποίητος/ανικανοποίητη, γιατί ήθελες να περάσεις περισσότερο χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Πίνακας 44. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις νιώσει συχνά άσχημα, γιατί δεν μπορούσες να χρησιμοποιήσεις τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Πίνακας 45. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις προσπαθήσει να μειώσεις τον χρόνο που περνάς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς όμως να τα καταφέρεις;

Πίνακας 46. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις παραμελήσει συχνά άλλες δραστηριότητες (π.χ. χόμπι, αθλητισμό), γιατί χρησιμοποιούσες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Πίνακας 47. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις συχνά διαφωνίες με άλλους λόγω της ενασχόλησής σου με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Πίνακας 48. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις πει συχνά ψέματα στους γονείς/κηδεμόνες ή

στους/στις φίλους/ φίλες σου σχετικά με τον χρόνο που περνάς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Πίνακας 49. Τους τελευταίους 12 μήνες, έχεις συχνά έντονες διαμάχες με τους γονείς/ κηδεμόνες ή τα αδέρφια σου, λόγω της ενασχόλησής σου με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Ηλεκτρονικά παιχνίδια

Σχεδόν 1 στους/στις 3 μαθητές και μαθήτριες «σχεδόν κάθε μέρα παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια» (31,6%, Πίνακας 50). Ενώ περισσότερα από τα μισά παιδιά κατά μέσο όρο (56,2%, Πίνακας 51), αναφέρουν ότι αφιερώνουν 1-2 ώρες καθημερινά για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το 17,8% -δηλαδή σχεδόν 1 στους/στις 5 μαθητές/μαθήτριες- ανέφερε πως παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια περισσότερο από τέσσερις ώρες καθημερινά («4 με 6 ώρες», «6 με 8 ώρες», «8 ώρες ή περισσότερο»).

Πίνακας 50. Πόσο συχνά παίζεις ηλεκτρονικά παιχνίδια;·

Πίνακας 51. Σκέψου μια ημέρα που παίζεις ηλεκτρονικά παιχνίδια: Περίπου πόσο χρόνο αφιερώνεις στα παιχνίδια αυτά;

Στην ερώτηση εάν έχουν αισθανθεί δυσαρεστημένοι και δυσαρεστημένες επειδή ήθελαν να παίξουν για περισσότερο χρόνο ή εάν έχουν νιώσει δυστυχισμένοι και δυστυχισμένες όταν δεν μπορούσαν να παίξουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι το 28,4% (Πίνακας 53) και το 21,8% (Πίνακας 54) των παιδιών, αντίστοιχα, απάντησαν θετικά. Το 20,7% των παιδιών ανάφερε ότι κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου δεν μπορούσε να μειώσει τον χρόνο που έπαιζαν ηλεκτρονικά παιχνίδια, παρά το ότι άλλα άτομα τους έλεγαν επανειλημμένα να παίζουν λιγότερο (Πίνακας 55), ενώ 39,9% ανέφερε ότι έπαιζε ηλεκτρονικά παιχνίδια ώστε να μην χρειάζεται να σκέφτεται ενοχλητικά πράγματα (Πίνακας 56).

Πίνακας 52. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, υπήρξαν περίοδοι που το μόνο που μπορούσες να σκεφτείς ήταν η στιγμή που θα μπορούσες να παίξεις ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι;

Πίνακας         53.         Κατά         τη         διάρκεια         του         περασμένου         χρόνου, αισθάνθηκες δυσαρεστημένος/δυσαρεστημένη επειδή ήθελες να παίξεις για περισσότερο χρόνο;

Πίνακας 54. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, ένιωθες δυστυχισμένος/δυστυχισμένη όταν δεν μπορούσες να παίξεις ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι;

Πίνακας 55. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, δεν μπορούσες να μειώσεις τον χρόνο που έπαιζες ηλεκτρονικά παιχνίδια, παρά το ότι άλλα άτομα σου έλεγαν επανειλημμένα να παίζεις λιγότερο;

Πίνακας 56. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, έπαιζες ηλεκτρονικά παιχνίδια, ώστε να μην χρειάζεται να σκέφτεσαι ενοχλητικά πράγματα;

Το 18,8% ανέφερε ότι τσακώθηκε με άλλα άτομα σχετικά με τις συνέπειες της συμπεριφοράς του που σχετίζονται με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (Πίνακας 57), ενώ το 13,5% απέκρυψε από άλλα άτομα τον χρόνο που αφιερώνει σε ηλεκτρονικά παιχνίδια (Πίνακας 58). Το 12,2% έχει βιώσει σοβαρές συγκρούσεις με την οικογένεια ή τους φίλους και τις φίλες του λόγω των ηλεκτρονικών παιχνιδιών (Πίνακας 60), ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως σχεδόν 1 στους 3 μαθητές και μαθήτριες έχουν αναφέρει πως υπήρξαν περίοδοι που το μόνο που μπορούσαν να σκεφτούν ήταν η στιγμή που θα μπορούσαν να παίξουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι (32,9%, Πίνακας 52). Ωστόσο, ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών (88,1%, Πίνακας 59) δήλωσε ότι δεν έχασε το ενδιαφέρον του για χόμπι ή άλλες δραστηριότητες, επειδή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον του.

Πίνακας 57. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, τσακώθηκες με άλλα άτομα σχετικά με τις συνέπειες της συμπεριφοράς σου που σχετίζονται με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια;

Πίνακας 58. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, απέκρυψες από άλλα άτομα τον χρόνο που αφιερώνεις σε ηλεκτρονικά παιχνίδια;

Πίνακας 59. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, έχασες το ενδιαφέρον σου για χόμπι ή άλλες δραστηριότητες, επειδή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ήταν το μόνο που ήθελες να κάνεις;

Πίνακας 60. Κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, έχεις βιώσει σοβαρές συγκρούσεις με την οικογένεια ή τους φίλους σου λόγω των ηλεκτρονικών παιχνιδιών;

 Εφαρμογή πολιτικών σε επίπεδο σχολείου

Σε σχέση με την εφαρμογή πολιτικών σε επίπεδο σχολείου, το 90% των σχολείων, που έλαβαν μέρος στην έρευνα, δήλωσε ότι έχει πολιτικές/κανονισμούς για τη συμπεριφορά στο διαδίκτυο (51,8% γραπτές και 38,1% προφορικές). Όσον αφορά στην ασφαλή χρήση των ΜΚΔ, τα μισά σχολεία αναφέρουν ότι εφαρμόζουν γραπτούς κανονισμούς/πολιτικές (50,2%), το 38% (37,9%) ότι έχουν διαμορφώσει ανεπίσημες πολιτικές, ενώ περίπου το 12% (11,9%) δεν έχει πολιτικές για τη χρήση των ΜΚΔ.

Δεδομένου ότι ο ρόλος των ΜΚΔ στη ζωή των εφήβων είναι κυρίαρχος, είναι ζωτικής σημασίας η μελέτη της σχέσης μεταξύ: α) του βαθμού χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας και β) της προβληματικής χρήσης των ΜΚΔ σε σχέση με την ευεξία, τόσο από επιστημονικής πλευράς όσο και σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικής για τη δημόσια υγεία.

2.1.7.   Βιβλιογραφικές Αναφορές

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ

Arnarsson A M, Potrebny T, Torsheim T & Erikssom C (2019) Time-trends in Nordic adolescents’ communication with their parents. Nordisk välfärdsforskning/ Nordic Welfare Research 4(02):88-100.

Blackwell DL (2010). Family structure and children’s health in the United States: Findings from the National Health Interview Survey, 2001-2007. National Center for Health Statistics. Vital Health Statistic 10(246).

Boniel-Nissim M, Tabak I, Mazur J, Borraccino A, Brooks F, Gommans R, van der Sluijs V, Zsiros E, Craig W, Harel-Fisch Y & Finne E. (2015). Supportive communication with parents moderates the negative effects of electronic media use on life satisfaction during adolescence. International Journal of Public Health 60(2): 189–98

Brooks F, Zaborskis A, Tabak I, Alcón MD, Zemaitiene N, de Roos S & Klemera E. (2015). Trends in adolescents’ perceived parental communication across 32 countries in Europe and North America from 2002 to 2010. The European Journal of Public Health, 25(suppl 2): 46-50.

Brooks T, Zaborskis A, Klemera E, Örkényi A, Tabak I & Granado Alcon MC (2016). Family: communication with mother. Family: communication with father. Scientific discussion and policy reflection. In: Inchley J et al. (Eds.) Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being, Copenhagen: WHO.

Collins, W. A., Laursen, B., Mortensen, N., Luebker, C & Ferreira, M. (1997). Conflict processes and transitions in parent and peer relationships: Implications for autonomy and regulation. Journal of Adolescence 12: 178–198.

Davalos, D. B., Chavez, E. L., & Guardiola, R. J. (2005). Effects of perceived parental school support and family communication on delinquent behaviors in Latinos and White nonLatinos. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology 11: 57–68.

Granado MC & Pedersen JM. (2001). Family as a child development context and smoking behaviour among schoolchildren in Greenland. International Journal of Circumpolar Health 60: 52-63.

Hadfield K, Amos M, Gosselin J, Unger M, Gosselin J & Ganong LH (2018) Do Changes to Family Structure Affect Child and Family Outcomes? A Systematic Review of the Instability Hypothesis. Journal of Family Theory & Review 10: 87–110.

Hartos, J. L., & Power, T. G. (2000). Association between mother and adolescent reports for assessing relations between parent–adolescent communication and adolescent adjustment. Journal of Youth and Adolescence 29(4): 441–450.

Inchley J, Currie D, Budisavljevic S, Torsheim T, Jåstad A & Cosma A et al., editors. (2020). Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 1. Key findings. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe· Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.

Keijsers L, Frijns T, Branje S & Meeus W. (2009). Developmental links among parenting practices, adolescent disclosure, and delinquency: Moderation by parental support. Developmental Psychology 45: 1314-1327.

Klemera E, Brooks F, Chester K, Magnusson J & Spencer N.(2016). Self-harm in Adolescence: Protective health assets in the family, school and community. The International Journal of Public Health 62: 631– 638.

Lakey B and Cohen S. Social support theory and measurement. (2000). In S. Cohen, L. Underwood, B. Gottlieb (eds.) Social support measurement and interventions: A guide for health and social scientist. New York: Oxford, pp. 9-52.

Laursen, B., Coy, K. C., & Collins, W. A. (1998). Reconsidering changes in parent–child conflict across

adolescence: A meta‐analysis. Child Development 69: 817–832.

Lee, S. S. T., & Wong, D. S. W. (2009). School, parents, and peer factors in relation to Hong Kong

students’ bullying. International Journal of Adolescence and Youth 15: 217–233.

Offrey, L. D., & Rinaldi, C. M. (2014). Parent–child communication and adolescents’ problemsolving strategies in hypothetical bullying situations. International Journal of Adolescence and Youth 22(3): 251-267 DOI: https://doi.org/10.1080/02673843.2014.884006.

Riesch, S. K., Anderson, L. S., & Krueger, H. A. (2006). Parent-Child Communication Processes: Preventing Children’s Health-Risk Behavior. Journal for Specialists in Pediatric Nursing 11(1): 41–56.

Stadler C, Feifel J, Rohrmann S, Vermeiren R., Poustka F. (2010). Peer-victimization and mental health problems in adolescents: are parental and school supports protective? Child Psychiatry Human Development 41:. 371–386.

Vasquez, A.C., Patall, E.A., Fong, C.J. et al (2016). Parent Autonomy Support, Academic Achievement, and Psychosocial Functioning: a Meta-analysis of Research. Educ Psychol Rev 28: 605–644.

Wills TA. Social support and the family. (1990).In Blechman E. (Ed.) Emotions and the family, Hillsdale, NJ: Erlbaum, pp. 75-98.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΩΝ

Bender D, Lösel F. (1997). Protective and risk effects of peer relations and social support on antisocial

behaviour in adolescents from multi-problem milieus. Journal of Adolescence 20(6): 661-678.

Bokhorst CL, Sumter SR, Westenberg PM. (2010). Social support from parents, friends, classmates, and teachers in children and adolescents aged 9 to 18 years: Who is perceived as most supportive? Social Development 19(2): 417-426.

Cavanaugh AM, Buehler C. (2016). Adolescent loneliness and social anxiety: The role of multiple sources of support. Journal of Social and Personal Relationships 33(2): 149- 170.

Chang CW, Yuan R, Chen JK (2018) Social support and depression among Chinese adolescents: The mediating roles of self-esteem and self-efficacy. Children and Youth Services Review 88: 128-134.

Chu PS, Saucier DA, Hafner E. (2010). Meta-analysis of the relationships between social support and well-being in children and adolescents. Journal of Social and Clinical Psychology 29(6): 624-645.

Espinoza G, Gillen-O’Neel C, Gonzales NA, Fuligni AJ. (2014). Friend affiliations and school adjustment among Mexican American adolescents: The moderating role of peer and parent support. Journal of Youth and Adolescence 43(12): 1969-1981.

Lenzi M, Vieno A, Perkins DD, Pastore M, Santinello M, Mazzardis S (2012) Perceived neighbourhood social resources as determinants of prosocial behaviour in early adolescence. American Journal of Community Psychology 50(1-2): 37-49.

Vitoroulis I, Schneider BH, Vasquez CC, de Toro MDPS, Gonzáles YS (2012) Perceived parental and peer support in relation to Canadian, Cuban, and Spanish adolescents’ valuing of academics and intrinsic academic motivation. Journal of Cross-Cultural Psychology 43(5): 704-722.

ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Baumeister RF, Leary MR. (1995). The need to belong: desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin 117(3): 497-529.

Deci EL, Ryan RM. (2008). Self-determination theory: A macrotheory of human motivation, development, and health. Canadian Psychology-Psychologie Canadienne 49(3): 182- 185.

García-Moya I, Brooks F, Morgan A & Moreno C. (2015) Subjective well-being in adolescence and teacher connectedness. A health asset analysis. Health Education Journal 74(6): 641-654.

Joyce HD, Early TJ. (2014). The impact of school connectedness and teacher support on depressive symptoms in adolescents: A multilevel analysis. Children and Youth Services Review 39: 101-107.

McCarty CA, Rhew IC, Murowchick E, McCauley E & Vander Stoep A. (2012). Emotional health predictors of substance use initiation during middle school. Psychology of Addictive Behaviors 26(2): 351-357.

Mortimore P. (1998). The Road to Improvement: Reflections on school effectiveness. Lisse: Swets & Zeitlinger Publishers.

Ottova V, Erhart M, Vollebergh W, Kokonyei G, Morgan A, Gobina I, Jericek H, Cavallo F, Valimaa R, Gaspar de Matos M, Gaspar T, Schnohr CW, Ravens-Sieberer U, and the Positive Health Focus Group. (2012) The Role of Individual- and Macro-Level Social Determinants on Young Adolescents’ Psychosomatic Complaints. Journal of Early Adolescence 32(1): 126-158.

Perra O, Fletcher A, Bonell C, Higgins K & McCrystal P. (2012) School-related predictors of smoking, drinking and drug use: evidence from the Belfast Youth Development Study. Journal of Adolescence 35(2): 315-324.

Rossen FV, Lucassen MF, Fleming TM, Sheridan J, Denny SJ. (2016). Adolescent gambling behaviour, a single latent construct and indicators of risk: findings from a national survey of New Zealand high school students. Asian Journal of Gambling Issues and Public Health 6(1): 7.

Ryan RM, Deci EL. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologis. 55 (1): 68-78.

Torsheim T, Wold B. (2001) School-related stress, support, and subjective health complaints among early adolescents: a multilevel approach. Journal of Adolescence 24(6): 701-713.

Vogel M, Rees CE, McCuddy T, Carson DC. (2015). The highs that bind: school context, social status and marijuana use. Journal of Youth and Adolescence 44(5): 1153-1164.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

Andersen SH (2013) Common genes or exogenous shock? Disentangling the causal effect of paternal unemployment on children’s schooling efforts. European Sociological Review 29(3): 477–488. DOI: https://doi.org/10.1093/esr/jcr088.

Christoffersen MN (2000) Growing Up with Unemployment: A study of parental unemployment and children’s risk of abuse and neglect based on national longitudinal 1973 birth cohorts in Denmark. Childhood 7(4): 421–438. DOI: https://doi.org/10.1177/0907568200007004003.

Currie, C., Molcho, M., Boyce, W., Holstein, B., Torsheim, T. and Richter, M (2008) Researching health inequalities in adolescents: the development of the Health Behaviour in School-Aged Children (HBSC) Family Affluence Scale. Social Science & Medicine 66(6):1429-1436.

Elgar, F.J., Pförtner, T.K., Moor, I., De Clercq, B., Stevens, G.W. and Currie, C. (2015). Socioeconomic inequalities in adolescent health 2002–2010: a time-series analysis of 34 countries participating in the Health Behaviour in School-aged Children study. The Lancet 385(9982): 2088-2095.

Frasquilho D, de Matos MG, Currie C, Neville F, Whitehead R, Gaspar T, Caldas de Almeida JM (2017b) Young people living with unemployed parents during a labour market- crisis: How do Portugal and Scotland compare? Child Indicators Research 10(4): 1135–1144. DOI: https://doi.org/10.1007/s12187- 016-9436-5.

Haisken-DeNew JP and Kind M (2012) Unexpected victims: How parents’ unemployment affects their children’s life satisfaction. SSRN Electronic Journal. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2006040.

ILO (2020) ILO Monitor: COVID-19 and the World of Work. 1st Edition, 18 March. Geneve: ILO. Available at:                                                  https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—dgreports/— dcomm/documents/briefingnote/wcms_738753.pdf

Knaappila N, Marttunen M, Fröjd S, et al.,(2018) Socioeconomic trends in school bullying among Finnish adolescents from 2000 to 2015. Child Abuse & Neglect 86: 100–108. DOI: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2018.09.011.

Lawson M, Piel MH and Simon M (2020) Child Maltreatment during the COVID-19 Pandemic: Consequences of parental job loss on psychological and physical abuse towards children. Child Abuse & Neglect: 104709. DOI: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2020.104709.

Macmillan L, Gregg P, Jerrim J, et al., (2018) Children in jobless households across Europe: Evidence on the association with medium- and long-term outcomes. Journal of Poverty and Social Justice. DOI: https://doi.org/10.1332/175982718X15265611809224.

Moreno-Maldonado C, Jiménez-Iglesias A, Camacho I, et al. (2020). Factors associated with life satisfaction of adolescents living with employed and unemployed parents in Spain and Portugal: A person focused approach. Children and Youth Services Review 110: 104740. DOI: https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2019.104740.

Mork E, Sjogren A and Svaleryd H. (2014). Parental unemployment and child health. CESifo Economic Studies 60(2): 366–401. DOI: https://doi.org/10.1093/cesifo/ifu016.

Nikolova, M., & Nikolaev, BN. (2018). Family matters: The effects of parental unemployment in early childhood and adolescence on subjective well-being later in life. Journal of Economic Behavior & Organization: S0167268118301434. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jebo.2018.05.005.

Reiss F, Meyrose A-K, Otto C, Lampert T, Klasen F, Ravens-Sieberer U. (2019). Socioeconomic status, stressful life situations and mental health problems in children and adolescents: Results of the German BELLA cohort-study. PLOS ONE Hashimoto K (ed.) 14(3): e0213700. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0213700.

Sleskova M, Salonna F, Geckova AM, et al., (2006) Does parental unemployment affect adolescents’ health?                           Journal             of             Adolescent             Health                           38(5):                527–535.                                 DOI: https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2005.03.021.

Torikka A, Kaltiala-Heino R, Luukkaala T, and Rimpela A (2017) Trends in alcohol use among adolescents from 2000 to 2011: The role of socioeconomic status and depression. Alcohol and Alcoholism 52(1): 95–103. DOI: https://doi.org/10.1093/alcalc/agw048.

Torsheim, T., Cavallo, F., Levin, K.A., Schnohr, C., Mazur, J., Niclasen, B., Currie, C. and FAS Development Study Group (2016). Psychometric validation of the revised family affluence scale: a latent variable approach. Child Indicators Research, 9(3), pp.771- 784.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

García Coll, C., Lamberty, G., Jenkins, R., McAdoo, H.P., Crnic, K., Wasik, B.H. and Garcia, H.V. (1996). An integrative model for the study of developmental competencies in minority children. Child Development 67: 1891-1914.

Guarnaccia, P.J. and Lopez S. (1997). The mental health and adjustment of immigrant and refugee children. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America 7: 537- 553.

Inchley J, Currie D, Budisavljevic S, Torsheim T, Jåstad A, Cosma A, Kelly C & Arnarsson, A (2020). Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 1. Key findings, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen.

Pascoe, E.A. & Richman, L.S. (2009). Perceived discrimination and health: A meta-analytic review. Psychological Bulletin 135: 531-554.

Stevens, G.W.J.M. & Vollebergh, W.A.M. (2008). Mental health in migrant children. Journal of Child Psychology & Psychiatry 49: 276-294.

Stevens, G.W.J.M., Walsh, S.D., Huijts, T., Maes, M., Madsen, K.R., Cavallo, F. and Molcho. M. (2015). An internationally comparative study of immigration and adolescent emotional and behavioral problems: effects of generation and gender. Journal of Adolescent Health 57(6): 587-594.

Walsh, S.D., Edelstein, A. and Vota, D. (2012). Suicidal ideation and alcohol use among Ethiopian adolescents in Israel: The relationship with ethnic identity and parental support. European Psychologist 17(2): 131-142.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Andreassen, C. (2015). Online social network site addiction: A comprehensive review. Curr. Addict. Reports 2: 175–184. https://doi.org/10.1007/s40429-015-0056-9.

Boer M, Van den Eijnden RJJM, Boniel-Nissim M, Wong SL, Inchley JC, Badura P, Craig WM, Gobina I, Kleszczewska D, Klanšček HJ, and Stevens GWJM (2020). Adolescents’ intense and problematic social media use and their wellbeing in 29 countries. J. Adolesc. Heal. 66: S89–S99. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2020.02.014.

Dienlin T., Johannes, N. (2020). The impact of digital technology use on adolescent well-being. Dialogues Clin. Neurosci. 22: 135–142. https://doi.org/10.31887/DCNS.2020.22.2/tdienlin.

Inchley J, Currie D, Budisavljevic S, Torsheim T, Jåstad A, Cosma A, Kelly C, Arnarsson ÁM, Barnekow V, and Weber MM (2020). Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 1. Key findings. Copenhagen, WHO.

Odgers, CL. & Jensen, MR. (2020). Annual Research Review: Adolescent mental health in the digital age: facts, fears, and future directions. J. Child Psychol. Psychiatry Allied Discip 61: 336–348. https://doi.org/10.1111/jcpp.13190.

Przybylski, AK. and Weinstein, N. (2017). A Large-Scale Test of the Goldilocks Hypothesis: Quantifying the Relations Between Digital-Screen Use and the Mental Well-Being of Adolescents. Psychol. Sci. 28: 204–215. https://doi.org/10.1177/0956797616678438.

Shensa A, Escobar-Viera CG, Sidani JE, Bowman ND, Marshal MP, and Primack BA (2017) Problematic social media use and depressive symptoms among U.S. young adults: A nationally-representative study. Soc. Sci. Med. 182: 150–157. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2017.03.061.

Van den Eijnden RJJM, Lemmens J, and Valkenburg PM (2016) The Social Media Disorder Scale: Validity and psychometric properties. Comput. Human Behav 61: 478–487. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.03.038.

Yin, XQ., de Vries, DA., Gentile, DA. & Wang, JL. (2019). Cultural Background and Measurement of Usage Moderate the Association Between Social Networking Sites (SNSs) Usage and Mental Health: A Meta-Analysis. Soc. Sci. Comput. Rev 37: 631–648. https://doi.org/10.1177/0894439318784908.

2.2.    ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

• Περισσότερο από το 50% των παιδιών θεωρεί ότι έχει το σωστό βάρος.
• Ο μέσος όρος του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) τόσο των αγοριών όσο και των κοριτσιών εμπίπτει στις φυσιολογικές τιμές.
• Πάνω από 50% των παιδιών έχει εμπλακεί σε ακούσιους τραυματισμούς και χρειάστηκε περίθαλψη από ειδικούς.
• Σχεδόν όλα τα παιδιά αξιολογούν την υγεία τους τουλάχιστον ως καλή.
• Τα επίπεδα ικανοποίησης για τη ζωή, ενώ είναι υψηλά, μειώνονται με την αύξηση της ηλικίας.
• Τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά εκφράζουν σε μεγαλύτερο βαθμό αρνητικά συναισθήματα (ακεφιά, γκρίνια κτλ).
• Πολλά παιδιά δηλώνουν ότι έχουν καλή διάθεση (>75%), νιώθουν ηρεμία (>65%), και φρεσκάδα (>50%).
• Τα αγόρια φαίνεται ότι παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ψυχικής υγείας σε σχέση με τα κορίτσια.
• Φαίνεται ότι τα κορίτσια βιώνουν πιο συχνά το αίσθημα της μοναξιάς σε σχέση με τα αγόρια.
• Ενώ η αυτοπεποίθηση των παιδιών βρίσκεται σε αρκετά καλά επίπεδα, τα κορίτσια τοποθετούνται πιο αρνητικά σε θέματα που αφορούν στη διαχείριση προκλήσεων που προκύπτουν στη ζωή τους.
• Όσο αυξάνεται η ηλικία των παιδιών αυξάνονται και τα επίπεδα άγχους.
• Τα κορίτσια παρουσιάζουν πιο αλτρουιστικά στοιχεία σε σύγκριση με τα αγόρια όταν σκέφτονται το μέλλον τους (Κορίτσια: 53,1%, Αγόρια: 42,5).
• Τα περισσότερα παιδιά (≥70) αναφέρονται θετικά στις μελλοντικές τους προσδοκίες όσον αφορά στη ψυχική τους υγεία.

2.2

Η δεύτερη ενότητα (Υγεία και Ποιότητα Ζωής) αφορά στις τέσσερις υποενότητες Εικόνα σώματος, Σωματικό Βάρος-Δείκτης Μάζας σώματος, Τραυματισμοί και Ψυχική Υγεία που σχετίζονται με την εικόνα που έχουν οι μαθητές και οι μαθήτριες για την ψυχική και σωματική τους υγεία και κατάσταση.

2.2.1.   Εικόνα Σώματος

Η εικόνα που διαμορφώνουν τα άτομα για το σώμα τους αποτελεί μια σύνθετη ψυχολογική κατασκευή η οποία περιλαμβάνει σκέψεις, πεποιθήσεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που σχετίζονται με το σώμα (Cash & Smolak, 2011). Οι ανησυχίες για την εικόνα σώματος μπορεί να κυμαίνονται από μια ήπια επιθυμία να αλλάξει η συνολική εμφάνιση ή τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του σώματος ενός ατόμου, έως και παθολογικές καταστάσεις, όπως σοβαρές διατροφικές ή σωματικές δυσκολίες. Η θετική εικόνα σώματος, αναφέρεται σε στάσεις και συμπεριφορές που αντικατοπτρίζουν μια υγιή αποδοχή και εκτίμηση για το σώμα (Webb et al., 2015). Τα βασικά χαρακτηριστικά της θετικής εικόνας σώματος περιλαμβάνουν την εκτίμηση για το σώμα, τον εσωτερικό προσανατολισμό προς το σώμα και την ικανοποίηση για τις δυνατότητες του σώματος (ibid.).

Οι αντιλήψεις για την εικόνα σώματος μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές ή μπορεί να κυμαίνονται ανάμεσα στα δύο άκρα. Οι κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση τέτοιων αντιλήψεων ποικίλουν και συμπεριλαμβάνουν τη σύγκριση με συνομηλίκους/συνομήλικες, μοντέλα, διασημότητες, αθλητές/αθλήτριες καθώς και τις επιρροές από συνομηλίκους/συνομήλικες και γονείς/κηδεμόνες. Ψυχοσυναισθηματικοί λόγοι όπως κυρίαρχες και υποκειμενικές ερμηνείες που διαμορφώνονται για την έννοια του

«ιδανικού» σώματος καθώς και βιολογικοί παράγοντες (π.χ. αναπτυξιακές αλλαγές που σχετίζονται με την εφηβεία) επηρεάζουν τις απόψεις των εφήβων.

Σύμφωνα με αρκετές μελέτες, σε διάφορες χώρες καταγράφεται ιδιαίτερη δυσαρέσκεια μεταξύ των εφήβων για την εμφάνισή τους (Kenny et al., 2018· Fenton et al., 2015· Kantanista et al., 2015· Quick et al., 2014). Για παράδειγμα, η διεθνής έρευνα HBSC 2017/18 έδειξε ότι τα κορίτσια είναι πιθανότερο να θεωρούν το σώμα τους πολύ χοντρό ενώ τα αγόρια πολύ αδύνατο. Διαφορές παρατηρούνται και μεταξύ παιδιών των τριών ηλικιακών ομάδων (11, 13 και 15 χρόνων). Επιπρόσθετα, η ίδια έρευνα κατέδειξε σημαντική σύνδεση της εικόνας σώματος με το βιοτικό επίπεδο της οικογένειας. Συγκεκριμένα, οι έφηβοι/έφηβες, που προέρχονται από λιγότερο εύπορα οικογενειακά περιβάλλοντα, είναι πιο πιθανό να αναφέρουν ότι είναι παχύσαρκοι/παχύσαρκες.

Λίγο περισσότερα από τα μισά παιδιά που συμμετείχαν στην έρευνα (55,2%) ανέφεραν ότι η εικόνα του σώματός τους είναι «μάλλον στο σωστό βάρος» (Πίνακας 61). Τα παιδιά ηλικίας 13 ετών δήλωσαν, σε μεγαλύτερο ποσοστό πως το σώμα τους είναι «λίγο παχουλό» και

«πολύ παχουλό» (24,6%), σε σύγκριση με τα μικρότερα και μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά (11 χρόνων: 20,5%, 15 χρόνων: 23,5%). Αντίθετα, τα νεαρότερα σε ηλικία παιδιά (11 ετών) δήλωσαν ότι το σώμα τους είναι «πολύ αδύνατο» και «λίγο αδύνατο» σε μεγαλύτερο ποσοστό (24,6%) σε σύγκριση με τα μεγαλύτερα παιδιά (13 χρόνων: 19,7%, 15 χρόνων:

21,7%).

Όσον αφορά στο φύλο, το 22,9% τόσο των αγοριών όσο και των κοριτσιών (περισσότερα από 1 στα 5 παιδιά) θεωρούσαν ότι το σώμα τους είναι πιο βαρύ σε σχέση με το σωστό βάρος. Ωστόσο, τα αγόρια θεωρούσαν τον εαυτό τους πιο αδύνατο σε μεγαλύτερο ποσοστό (24,2%) σε σύγκριση με τα κορίτσια (19,3%).

Πίνακας 61. Πιστεύω ότι το σώμα μου είναι:

2.2.2.   Σωματικό Βάρος-Δείκτης Μάζας Σώματος

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία ορίζονται ως η μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση λίπους που μπορεί να βλάψει την υγεία. Η παχυσαρκία έχει συσχετιστεί με αρκετές χρόνιες παθήσεις στην ενήλικη ζωή, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 και το μεταβολικό σύνδρομο (WHO, 2020).

Η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο παχυσαρκίας, πρόωρου θανάτου και αναπηρίας στην ενήλικη ζωή. Επιπλέον, συνδέεται με αναπνευστικές δυσκολίες, αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων, υπέρταση, πρώιμους δείκτες καρδιαγγειακής νόσου, αντίσταση στην ινσουλίνη και ψυχοκοινωνικές καταστάσεις όπως η κατάθλιψη, καθώς και η μειωμένη ποιότητα ζωής (WHO, 2020· Neumark-Sztainer et al., 2002). Αντίθετα, το χαμηλό βάρος σε σχέση με την ηλικία σε παιδιά και εφήβους/έφηβες, σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο μολυσματικών ασθενειών, διατροφικές ελλείψεις (όπως η ανεπάρκεια σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες ή μικροθρεπτικά συστατικά), μεταβολικά σύνδρομα, διαταραχές της εμμήνου ρύσης και μειωμένες γνωστικές και σωματικές ικανότητες. Στα κορίτσια που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία, σχετίζεται με δυσμενή έκβαση της εγκυμοσύνης (π.χ. μητρική θνησιμότητα, επιπλοκές τοκετού, πρόωρος τοκετός και ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης) (NCD-RisC, 2017).

Βάρος σώματος

Οι Πίνακες 62 και 63 δείχνουν το βάρος και το ύψος που δηλώνουν οι μαθητές και οι μαθήτριες ανά ηλικία. Τα παιδιά ηλικίας 11 ετών έχουν, κατά μέσο όρο, βάρος σώματος 42,7 kg, τα παιδιά ηλικίας 13 ετών 53,8 kg και 61,8 kg τα παιδιά 15 χρονών. Όσον αφορά στο ύψος, τα παιδιά ηλικίας 11 χρόνων δηλώνουν μέσο όρο 151,5 cm και ακολουθούν τα παιδιά ηλικίας 13 χρόνων με 163,3 cm και τα παιδιά 15 χρονών με 169,1 cm.

Πίνακας 62. Πόσα κιλά ζυγίζεις χωρίς ρούχα (σε κιλά);

Πίνακας 63. Πόσο ύψος έχεις χωρίς παπούτσια (σε cm);

Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)

Το πιο σύνηθες εργαλείο μέτρησης του σωματικού λίπους για την αξιολόγηση του χαμηλού βάρους, του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) (WHO, 2020). Ενώ ο ΔΜΣ χρησιμοποιείται ευρέως για τη μελέτη προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με το σωματικό βάρος σε διάφορους πληθυσμούς, ως μέτρο αξιολόγησης συνοδεύεται από περιορισμούς, π.χ. δεν μπορεί να κάνει διάκριση μεταξύ της άλιπης και λιπώδους μάζας και δεν προσδιορίζει την κατανομή λίπους (Buss, 2014).

Στο πλαίσιο της έρευνας HBSC, ενώ αναγνωρίζεται ότι κατά την αξιολόγηση του ΔΜΣ, το βάρος και το ύψος θα έπρεπε ιδανικά να μετρούνται σε κλινικές ή εργαστηριακές συνθήκες, για πρακτικούς λόγους, αλλά και λόγω του κόστους διεξαγωγής αυτής της διαδικασίας, η συλλογή των δεδομένων (μετρήσεις) σχετικά με το βάρος και το ύψος, έγιναν από τους/τις ίδιους/ίδιες τους/τις συμμετέχοντες/ συμμετέχουσες στην έρευνα. Επίσης, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η έρευνα HBSC καλύπτει την περίοδο της εφηβείας στην οποία παρατηρείται ταχεία ανάπτυξη στα παιδιά, επομένως η αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης μέσω της χρήσης του ΔΜΣ είναι ιδιαίτερα δύσκολη καθώς λαμβάνουν χώρα ουσιαστικές αλλαγές στο μέγεθος, την αναλογία και τη σύσταση του σώματος των παιδιών. Ωστόσο, επειδή έχει βρεθεί πως το σωματικό βάρος, με βάση τα όρια που θέτει το εργαλείο του ΔΜΣ, συσχετίζεται με αρκετές χρόνιες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων (Huxley et al., 2010), κρίνεται ως ένα αξιόπιστο εργαλείο συλλογής δεδομένων.

Σύμφωνα με τον Πίνακα 64 και τις Εικόνες 3 και 4, ο μέσος όρος τόσο των αγοριών όσο και των κοριτσιών που συμμετείχαν στην έρευνα έχει φυσιολογικό ΔΜΣ.

Πίνακας 64. Δείκτης Μάζας Σώματος

Εικόνα 3. Όρια Δείκτη Μάζας Σώματος για ηλικίες 5-19 του ΠΟΥ για αγόρια

Εικόνα 4. Όρια Δείκτη Μάζας Σώματος για ηλικίες 5-19 του ΠΟΥ για κορίτσια

2.2.3.   Τραυματισμοί

Οι τραυματισμοί κατά την παιδική ηλικία αποτελούν κυρίαρχο πρόβλημα για τη δημόσια υγεία σε όλες τις χώρες. Οι ακούσιοι τραυματισμοί αποτελούν τη μεγαλύτερη αιτία θανάτου και πρόκλησης αναπηρίας σε παιδιά άνω του ενός έτους (WHO, 2006). Εκτιμάται ότι οι ακούσιοι τραυματισμοί ευθύνονται για το 36% των θανάτων σε παιδιά ηλικίας κάτω των 15 χρόνων, καθώς και το 23% των θανάτων παιδιών ηλικίας κάτω των 19 χρόνων (Sethi et al., 2008). Οι τραυματισμοί που δεν απειλούν τη ζωή μπορούν να έχουν βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο άτομο προκαλώντας, συχνά, αναπηρίες. Οι πιο συχνές αιτίες τραυματισμών είναι: α) τα ατυχήματα στον δρόμο, β) οι αυτοτραυματισμοί και γ) η διαπροσωπική βία.

Οι αιτίες πρόκλησης των τραυματισμών σχετίζονται με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες (π.χ. παγκοσμιοποίηση, αστικοποίηση, περιβαλλοντικά ζητήματα), την ηλικία και το φύλο και παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ των χωρών και ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το 90% των θανάτων παιδιών λόγω τραυματισμών συμβαίνουν σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα ενώ αντίστοιχα στις αναπτυγμένες χώρες το ποσοστό των θανάτων εξαιτίας τραυματισμών φτάνει μέχρι το 40%. Επίσης, κατά την εφηβεία το ρίσκο για τραυματισμό αυξάνεται ραγδαία (Peden et al., 2009). Λόγω του ότι πρόσφατες μελέτες αναφέρουν πως η εμπλοκή σε τραυματισμούς είναι μεγαλύτερη σε άτομα που παρουσιάζουν δυσκολίες ψυχολογικής φύσεως/ προβλήματα ψυχικής υγείας (Agnafors et al., 2020) και ότι μπορεί να αποτελέσει δείκτη εμπλοκής σε πολλαπλές επικίνδυνες συμπεριφορές (Medved & Simon, 2018· Janssen et al., 2007) είναι σημαντική η σφαιρική εξέταση του θέματος έτσι ώστε να διαμορφώνονται οι σωστές πολιτικές πρόληψης και αντιμετώπισης.

Πίνακας 65. Πόσες φορές τραυματίστηκες ή χτύπησες, ώστε να χρειαστείς περίθαλψη από γιατρό ή νοσηλευτή/νοσηλεύτρια τους τελευταίους 12 μήνες;

Περίπου ένα στα δύο παιδιά (αγόρια: 56,3%, κορίτσια: 49,1%) δηλώνουν ότι τους τελευταίους 12 μήνες τραυματίστηκαν ή χτύπησαν, τουλάχιστον μία φορά και ότι χρειάστηκαν περίθαλψη από γιατρό ή νοσηλευτή/νοσηλεύτρια (Πίνακας 65).

2.2.4.   Ψυχική Υγεία

Η προαγωγή της ψυχικής υγείας και η πρόληψη των ψυχικών ασθενειών στη νεολαία αποτελεί μέρος των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) 2021-2030 (United Nations, 2015) έτσι όλα τα κράτη-μέλη του ΠΟΥ έχουν συμπεριλάβει την ψυχική υγεία στην ατζέντα τους. Σύμφωνα με τον ορισμό του ΠΟΥ, η ψυχική υγεία είναι «μια κατάσταση ευεξίας όπου κάθε άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει τα φυσιολογικά επίπεδα στρες της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συνεισφέρει στην κοινότητά του/της» (WHO, 2001, σ. 1). Οι Eriksson et al. (2019) αναφέρουν ότι η ψυχική υγεία και η ψυχική ασθένεια δεν πρέπει να θεωρούνται ως τα αντίθετα άκρα ενός συνεχούς. Ως εκ τούτου ο ΠΟΥ έχει υιοθετήσει μια θετική προσέγγιση για την έννοια της ψυχικής υγείας, σε αντίθεση με την παραδοσιακή ερμηνεία η οποία την συνέδεε με την ψυχική ασθένεια.

Αυτοαναφερόμενη υγεία

Σύμφωνα με τον Πίνακα 66, περισσότερο από το 90% των παιδιών πιστεύει ότι η υγεία του είναι «Εξαιρετική» (46,8%) ή «Καλή» (43,3%). Σε σχέση με το φύλο δεν παρατηρούνται μεγάλες διαφορές στις τοποθετήσεις τους.

Πίνακας 66. Πιστεύω ότι η υγεία μου είναι…

Ικανοποίηση για τη ζωή

Αναφορικά με τις απόψεις των παιδιών για τον βαθμό ικανοποίησής τους για τη ζωή (Πίνακας 67), σε κλίμακα 0-10, ο μέσος όρος ήταν 8, με τα παιδιά ηλικίας 11 χρονών να δηλώνουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης (8,4) σε σύγκριση με τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά (13 χρονών: 8,0 και 15 χρονών: 7,5). Σε σχέση με το φύλο παρατηρούνται μικρές διαφορές με τα αγόρια να δηλώνουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης για τη ζωή, σε σύγκριση με τα κορίτσια.

Πίνακας 67. Σε ποιο σημείο της κλίμακας θα έλεγες ότι βρίσκεσαι αυτή την περίοδο;ⁱ

 i 10= «η καλύτερη / πιο ευτυχισμένη ζωή που θα μπορούσες να έχεις» , 0= «η χειρότερη/πιο δυστυχισμένη ζωή που θα μπορούσες να έχεις»

Σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο των Greenspoon και Saklofske (2001) (Dual Factor Model of Mental Health), το οποίο στο πλαίσιο της έρευνας HBSC συμπληρώνει τον ορισμό του ΠΟΥ, η καλή ψυχική υγεία περιλαμβάνει τόσο την ύπαρξη ευεξίας και θετικής λειτουργίας όσο και την απουσία ψυχικής ασθένειας ή σοβαρών συναισθηματικών δυσκολιών. Έτσι η υγεία αποτελεί μια σύνθετη κατάσταση με την σωματική, ψυχολογική και κοινωνική ευεξία να αποτελούν πτυχές της και την ψυχική υγεία να αποτελεί την αλληλεπίδραση μεταξύ της ευεξίας και της ψυχοπαθολογίας (ή συμπτωμάτων ψυχικής ασθένειας).

Πολλαπλά παράπονα για θέματα υγείας/ Σωματοποίηση άγχους

Όπως αναφέρεται στους Πίνακες 68-70, το ποσοστό των ερωτηθέντων που δηλώνει ότι καθημερινά αισθάνεται πονοκέφαλο (6,9%), πόνο στο στομάχι (3,8%) ή πόνο στη μέση/πλάτη (8,4%), δεν ξεπερνά το 9%.

Πίνακας 68. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες πονοκέφαλο;

Πίνακας 69. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες πόνο στο στομάχι;

Πίνακας 70. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες πόνο στην(ν) μέση/πλάτη;

Mεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων μαθητών/μαθητριών δήλωσε ότι καθημερινά αισθάνονται «ακεφιά» (12,8%, Πίνακας 71), «θυμό ή γκρίνια» (21,1%, Πίνακας 72) και νευρικότητα (22,6%, Πίνακας 73). Αξίζει να σημειωθεί η τάση, τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά, να εκφράζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό αρνητικά συναισθήματα, υποδηλώνοντας μια αύξηση στα επίπεδα άγχους όσο αυξάνεται η ηλικία των εφήβων.

Πίνακας 71. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες ακεφιά;

Πίνακας 72. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες θυμό ή γκρίνια;

Πίνακας 73. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες νευρικότητα;

Μικρότερος αριθμός ερωτηθέντων έχουν αναφέρει ότι παρουσιάζουν δυσκολίες ύπνου (12,5%, Πίνακας 74) ή ότι νιώθουν ζαλάδα (5,6%, Πίνακας 75) σε καθημερινή βάση. Τα αγόρια φαίνεται ότι αναφέρουν λιγότερο συχνά τέτοια προβλήματα, σε σχέση με τα κορίτσια (Πίνακες 74-75).

Πίνακας 74. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες δυσκολία να αποκοιμηθείς;

Πίνακας 75. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, πόσο συχνά αισθάνθηκες ζαλάδα;

Επιπρόσθετα, σχεδόν το 80% (77,9%, Πίνακας 76) των ερωτηθέντων μαθητών και μαθητριών δηλώνουν πως αισθάνονται χαρούμενοι/χαρούμενες και με καλή διάθεση («περισσότερο από τον μισό καιρό», «τον περισσότερο καιρό», «όλο τον καιρό»). Ταυτόχρονα, ενώ σχεδόν το 70% δηλώνουν πως αισθάνονται ενεργητικοί/ενεργητικές και δραστήριοι/δραστήριες τον περισσότερο καιρό (72,1%, Πίνακας 78) και ότι η καθημερινή τους ζωή είναι γεμάτη με πράγματα που τους ενδιαφέρουν (68,9%, Πίνακας 80) στην ερώτηση κατά πόσο αισθάνονται ήρεμοι/ήρεμες και χαλαροί/χαλαρές, καθώς και φρέσκοι/φρέσκες και ξεκούραστοι/ξεκούραστες, το ποσοστό των παιδιών που ανταποκρίθηκε θετικά («περισσότερο από τον μισό καιρό», «τον περισσότερο καιρό», «όλο τον καιρό») είναι μειωμένο (66,2%, Πίνακας 77 και 53%, Πίνακας 79). Επίσης, τα αγόρια, σε σύγκριση με τα κορίτσια, φαίνεται ότι παρουσιάζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό καλή ψυχική υγεία.

Πίνακας 76. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες αισθανόμουν χαρούμενος/χαρούμενη και με καλή διάθεση.

Πίνακας 77. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες αισθανόμουν ήρεμος/ήρεμη και χαλαρός/χαλαρή.

Πίνακας 78. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες αισθανόμουν ενεργητικός/ενεργητική και δραστήριος/δραστήρια.

Πίνακας 79. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες ξυπνώντας ένιωθα φρέσκος/φρέσκια και ξεκούραστος/ξεκούραστη.

Πίνακας 80. Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες η καθημερινή μου ζωή ήταν γεμάτη με πράγματα που με ενδιαφέρουν.

 Συναισθηματική και κοινωνική μοναξιά

Σχεδόν το 60% (58,1%, Πίνακας 81) των παιδιών δήλωσε πως δεν έχει νιώσει μοναξιά τους τελευταίους 12 μήνες («σπάνια» ή «ποτέ»). Ενώ περίπου 1 στα 4 παιδιά (24%) δήλωσαν πως

«κάποιες φορές» αισθάνονται μοναξιά, παρατηρήθηκε διαφορά σχεδόν 10% μεταξύ αγοριών (19,6%) και κοριτσιών (28,5%). Ταυτόχρονα, σχεδόν 1 στα 4 κορίτσια (24%), σε αντίθεση με μικρότερο ποσοστό των αγοριών (11,5%), ανέφερε ότι βιώνει «συχνά» ή «πάντα» αισθήματα μοναξιάς. Όσο αυξάνεται η ηλικία των παιδιών, φαίνεται ότι αυξάνονται και τα αισθήματα μοναξιάς που βιώνουν.

Πίνακας 81. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες, πόσο συχνά ένιωσες μοναξιά;

Πίνακας 82. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες, πόσο συχνά έχεις νιώσει απομονωμένος/απομονωμένη από τους άλλους;

Επιπλέον, από τους Πίνακες 82-85 φαίνεται ότι περίπου το 10% των παιδιών δήλωσε ότι έχουν νιώσει απομονωμένοι/απομονωμένες από τους άλλους (9,9%), ότι τους αφήνουν εκτός (11,3%), ότι δεν έχουν παρέα (8,5%) και ότι δεν είναι κοντά σε κανέναν (10%) «τον περισσότερο καιρό» ή «πάντα». Το ποσοστό αυτό αυξάνεται σε σχέση με την ηλικία και το φύλο των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών, καθώς τόσο τα μεγαλύτερα παιδιά, όσο και τα κορίτσια φαίνεται ότι δηλώνουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι βιώνουν κοινωνική και συναισθηματική μοναξιά.

Πίνακας 83. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι σε αφήνουν εκτός;

Πίνακας 84. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι δεν έχεις παρέα;

Πίνακας 85. Κατά τους τελευταίους 12 μήνες πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι δεν είσαι πλέον κοντά σε κανέναν;

Αυτοαποτελεσματικότητα

Το επίπεδο αυτοαποτελεσματικότητας φάνηκε αρκετά υψηλό ανάμεσα στους/στις ερωτηθέντες/ερωτηθείσες μαθητές/μαθήτριες. Συγκεκριμένα, σχεδόν το 65% των παιδιών δηλώνει πως εάν προσπαθήσουν αρκετά σκληρά βρίσκουν λύση («συχνά», «πάντα») σε ένα πρόβλημα (64,9%, Πίνακας 86) και ότι συχνά («συχνά», «πάντα») καταφέρνουν να κάνουν πράγματα που αποφασίζουν να κάνουν (60,3%, Πίνακας 87). Δεν παρατηρούνται μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα ή τις τρεις ηλικιακές ομάδες.

Πίνακας 86. Πόσο συχνά βρίσκεις λύση σε ένα πρόβλημα εάν προσπαθήσεις αρκετά σκληρά;

Πίνακας 87. Πόσο συχνά καταφέρνεις να κάνεις πράγματα που αποφασίζεις να κάνεις;

Κλίμακα Αντιληπτού Στρες (Cohen Perceived Stress Scale)

Από το σύνολο των ερωτηθέντων που απάντησαν στις ερωτήσεις που παρουσιάζονται στους Πίνακες 88-91, πάνω από τους/τις μισούς/μισές (54,6%) ένιωθαν ότι μπορούν να ελέγξουν τα σημαντικά πράγματα στη ζωή τους, ενώ σχεδόν 1 στους 5 (20,3%) δήλωσαν το αντίθετο.

Πίνακας 88. Τον τελευταίο μήνα, πόσο συχνά έχεις νιώσει ότι δεν μπορείς να ελέγξεις τα σημαντικά πράγματα στη ζωή σου;