Η σπάνια έκθεση με τίτλο «Η Φλόγα του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού» που φιλοξενείται στη Στέγη Γραμμάτων «Κωστή Παλαμά» στην Πάτρα, προσφέρει στους επισκέπτες μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουν την ιστορία και την κληρονομιά της Ολυμπιακής Λαμπαδηδρομίας. Αυτή η έκθεση, η οποία εκτείνεται από το 1936 έως το σήμερα, παρουσιάζει 30 δάδες από διαφορετικές χρονιές των Ολυμπιακών Αγώνων, περιλαμβάνοντας δάδες από τους Θερινούς, Χειμερινούς και Παραολυμπιακούς Αγώνες.
«…Είθε η Ολυμπιακή Φλόγα να συνεχίσει το δρομο της μέσα στους αιώνες, και να συμβάλλει στην εμπέδωση της φιλίας και κατανόησης των εθνών, για το καλο της ανθωρπότητας…» – Πιερ ντε Κουμπερντέν, Ολυμπιακοί Αγώνες Λος Άντζελες 1932
Στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο ποιητής του Ολυμπιακού Ύμνου, ο μεγάλος Έλληνας Κωστής Παλαμάς με το ιστορικό κτίσμα επί της οδού Κορίνθου 241 στο κέντρο της πόλης των Πατρέων φροντισμένο και επιμελημένο με τη νέα του πλέον ονομασία Στέγη Γραμμάτων «Κωστή Παλαμά» φιλοξενείται μια σπουδαία έκθεση.
Η έκθεση Ολυμπιακής Λαμπαδηδρομίας «Η Φλόγα του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού» με πρόθεση την ανάδειξη της σημασίας της λαμπαδηδρομίας, γνωστή και ως «ολυμπιακή φλόγα» στην ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων.
Μια σπάνια συλλογή από δάδες των Ολυμπιακών αγώνων ξεκινώντας χρονολογικά το 1936 μέχρι και σήμερα, αναρτημένες σε περίοπτη θέση, περιστοιχισμένες από σπάνια υλικό και εκθέματα, αρχειακό υλικό εφημερίδων της εποχής, και πλούσιο πληροφοριακό υλικό, η καρδιά αυτής της έκθεσης. Πιο συγκεκριμένα ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει 30 δάδες, εκ των οποίων οι 5 είναι αντιπροσωπευτικές των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων και οι 6 από Παραολυμπιακούς Αγώνες, όλες τους παραχωρημένες από την Ελληνική Παραολυμπιακή Ομοσπονδία.
Οι υπόλοιπες 19 είναι οι δάδες των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων, από την πρώτη Ολυμπιάδα κατά την οποία διεξήχθη λαμπαδηδρομία (του 1936 στο Βερολίνο) μέχρι την τελευταία διοργάνωση (του 2021 στο Τόκιο). Το μόνο κενό στο σχετικό ταμπλό βρισκόταν στην προτελευταία θέση της πάνω σειράς, πρόκειται για την δάδα του Μόντρεαλ 1968, βρέθηκε την ώρα που γραφόταν αυτό το άρθρο.
Οι Ολυμπιακές Δάδες που εκτίθενται στη Στέγη Γραμμάτων Κωστή Παλαμά έχουν όλες παραχωρηθεί στους διοργανωτές από Πατρινούς κατόχους ή συλλέκτες. «Ήταν πολύ συγκινητική η στιγμή που η εγγονή του λαμπαδηδρόμου από το 1936 ήρθε να μας παραδώσει τη δάδα του» θυμάται ο Πέτρος Ψωμάς, Επικεφαλής του σπιράλ που βρίσκεται πίσω από αυτή την πρωτοβουλία αλλά και την οργάνωση της έκθεσης. Όλοι συγγενείς και φίλοι θα ανταποκριθούν άμεσα στο κάλεσμα ύστερα από την απαιτητική έρευνα που έγινε και έστω για λίγο θα τις αποχωριστούν για να μπορούμε σήμερα όλοι εμείς να τις θαυμάζουμε, να μαθαίνουμε και να υποκλινόμαστε στο μεγάλο ιδεώδες των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ειδικές προθήκες μπροστά απο τις δάδες προσφέρουν στον επισκέπτη πλούσιο πληροφοριακό υλικό για τη λαμπαδηδρομία της αντίστοιχης χρονιάς. Λονδίνο 1948: αριθμός λαμπαδηδρόμων 1.416, αριθμός δαδών 1.720, και για τις ανάγκες μεταφοράς της δάδας από την Ελλάδα στην Ιταλία, κατασκευάστηκε ειδικό δοχείο με βουτάνιο ώστε να παραμείνει αναμένη για 48 ώρες. Αθήνα 2004: αριθμός λαμπαδηδρόμων 11.500, αριθμός δαδών 16.000, το σχήμα της δάδας παραπέμπει στο απλό και λιτό φύλλο της ελιάς.
Λαμπαδηδρομία και Ολυμπιακή Ημέρα – Φως Αθάνατο
Κάθε χρόνο στις 23 Ιουνίου τιμάται σε όλο τον κόσμο η Ολυμπιακή Ημέρα σε ανάμνηση της ίδρυσης της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής που έγινε στο Παρίσι το 1894 από τον Πιερ Ντε Κουμπερτέν και της ανάθεσης των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 1896.
Οι ρίζες του Ολυμπιακού πνεύματος βρίσκονται στον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό. Στην Αρχαία Ελλάδα ο αθλητισμός αποτελούσε μέρος μιας ευρύτερης παιδείας του ανθρώπου, η οποία απέβλεπε στην αρμονική διάπλαση των πνευματικών, ψυχικών και σωματικών αρετών.
Το αθάνατο αυτό πνεύμα, οι αξίες του ολυμπιακού ιδεώδους, η ιδεολογία και η φιλοσοφία των Ολυμπιακών Αγώνων επέζησαν και μεταλαμπαδεύτηκαν μέσω της σύγχρονης Ελλάδας και του Πιερ Ντε Κουμπερτέν σε όλο τον κόσμο. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες που ακολούθησαν μέχρι σήμερα προώθησαν και προβάλλουν το πνεύμα της ευγενούς άμιλλας, του συναγωνισμού, της φιλίας, του αλληλοσεβασμού και της ειρήνης.
Αρχαίο πνεύμα αθάνατο, αγνέ πατέρα
του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,
κατέβα, φανερώσου κι άστραψε εδώ πέρα
στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.
Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι
στων ευγενών αγώνων λάμψε την ορμή,
και με τ’ αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι
και σιδερένιο πλάσε το κορμί.
Κάμποι, βουνά και πέλαγα φέγγουν μαζί σου
σαν ένας λευκοπόρφυρος μέγας ναός,
και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου,
αρχαίο πνεύμα αθάνατο, κάθε λαός.
Ο ύμνος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα, στις 25 Μαρτίου 1896. Διόλου τυχαία και η επιλογή του χώρου για να στεγάσει αυτή την πρωτότυπο έκθεση. «Εδώ γεννήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1859 ο Κωστής Παλαμάς» διαβάζω στη μεγάλη μαρμαρένια ταμπέλα που υπάρχει μέσα στην έκθεση.
Αφετηρία η φλόγα. Η ιερή των Ολυμπιακών αγώνων. Σύμβολο ιερότητας, γνώσης και ζωής, στενά συνδεδεμένη με τη λατρεία της θεάς Εστίας, προστάτιδας της εστίας και της οικογένειας. Μα και υπέρτατο σύμβολο του πνεύματος των Ολυμπιακών Αγώνων, ενσαρκώνοντας αξίες όπως η ειρήνη, η φιλία, η αλληλεγγύη και η αμοιβαία κατανόηση.
Η λαμπαδηδρομία είναι ένα από τα πιο εμβληματικά και συγκινητικά στοιχεία των Ολυμπιακών Αγώνων, διατηρώντας ζωντανή τη σύνδεση ανάμεσα στην αρχαιότητα και το σύγχρονο κόσμο, καθώς και την αδιάκοπη πορεία του ολυμπιακού ιδεώδους.
Διαβάζω όλες τις αναρτημένες, εμπλουτισμένες με σπάνιο φωτογραφικό υλικό πληροφορίες που προβάλλονται στην έκθεση ανάμεσα σε βιτρίνες με τα σπάνια εκθέματα και το αρχειακό υλικό.
Η λαμπαδηδρομία ξεκινά με την τελετή της αφής της φλόγας στην αρχαία Ολυμπία. Η φλόγα ανάβει με τη βοήθεια ενός κοίλου κατόπτρου που συγκεντρώνει τις ακτίνες του ήλιου, συμβολίζοντας την καθαρότητα και την ειρήνη. Από εκεί, η φλόγα μεταφέρεται σε ειδική δάδα και ξεκινά το ταξίδι της προς την πόλη που θα φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, περνώντας από διάφορες πόλεις και χώρες.
Το 1928, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Άμστερνταμ χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο συμβολισμός της Ολυμπιακής Φλόγας, η οποία άναψε στην είσοδο του Ολυμπιακού Σταδίου παραμένοντας αναμμένη καθ’ όλη τη διάρκεια των Αγώνων.
Το 1936, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου διοργανώθηκε για πρώτη φορά η Ολυμπιακή Λαμπαδηδρομία και η Τελετή Αφής της Ολυμπιακής Φλόγας. «…θα είχε πολύ βαθύτερον συμβολισμό, … εάν αντί το φως…ν’ αναφθή δια θερμαντικού μέσου, ελαμβάνετο απ’ ευθείας από τον Ήλιον, τον ίδιον δηλαδή θεόν του Φωτός Απόλλωνα…» θα πει ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύες, αρχαιολόγος, το 1934, εκείνα τα χρόνια που η ιδέα της Φλόγας είχε αρχίσει αν ωριμάζει ανάμεσα στους κύκλους του σύγχρονου Ολυμπιακού κινήματος με εμπνευστή τον Pierre de Coubertin. Και όλα αυτά αποφασίσθηκαν επίσης στις 22 Μαΐου 1934 στη Νεμέα, όπου και συμβολικά θα γίνουν και τα εγκαίνια της έκθεσης «Η Φλόγα του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού».
Η φλόγα άναψε στην αρχαία Ολυμπία και μεταφέρθηκε μέσω πολλών χωρών μέχρι το Βερολίνο. Αυτή η λαμπαδηδρομία ήταν ιδέα του Carl Diem, γραμματέα της Οργανωτικής Επιτροπής των Αγώνων, και από τότε έγινε αναπόσπαστο μέρος των Ολυμπιακών Αγώνων. Συμμετέχουν περισσότεροι από 3.000 αθλητές από 7 χώρες. Ο Ήλειος αθλητής Κωνσταντίνος Κονδύλης, ήταν ο πρώτος λαμπαδηδρόμος, πρώτη Πρωθιέρεια ήταν η μεγάλη Ελληνίδα χορογράφος Κούλα Πράτσικα, γεννημένη το 1899 στην Πάτρα, ενώ η πρώτη δάδα, σχεδιάστηκε από τον γλύπτη Lemcke και ήταν κατασκευασμένη από ατσάλι.
Διαβάζω όλες τις αναρτημένες, εμπλουτισμένες με σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό πληροφορίες που προβάλλονται στην έκθεση ανάμεσα σε βιτρίνες με τα σπάνια εκθέματα και το αρχειακό υλικό. Ξεχωρίζει video διάρκειας μιας ώρας, συρραφή υλικού από την ΕΡΤ και ιδιωτικά πλάνα με στιγμιότυπά από τους σταθμούς της δάδας κατά τη διάρκεια της λαμπαδηδρομίας των Ολυμπιακών αγώνων. «Τη δάδα υποδέχονται όλες οι πόλεις με τιμές αρχηγού κράτους» θα αναφέρει κατά την ξενάγησή μας ο Πέτρος Ψωμάς τονίζοντας τη σημασία αυτού του θεσμού.
Με εξαίρεση αυτή την χρονιά που η πόλη των Πατρέων δεν αποτελεί πέρασμα της λαμπαδηδρομίας, από το 1948 που άναβε το Ολυμπιακό Φως και η δάδα ξεκινούσε τη διαδρομή της, η Πάτρα ήτα παρούσα, υποκλινόμενη στο Φως της. Σταμάτησε το 2017 με απόφαση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής ύστερα από κάποιες ατυχείς διατυπώσεις της δημοτικής αρχής. «Όλα αυτά τα χρόνια η πόλη έχει στερηθεί το πέρασμα της δάδας, η μοναδική πόλη, μαζί με την Ολυμπία και την Αθήνα που πάντα περνούσε. Για αυτό και φέτος, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρέων, τη Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς και τη Γέφυρα Ρίο Αντίριο, προσπαθήσαμε και καταφέραμε με το σπιράλ να επιστρέψει και πάλι η λαμπαδηδρομία στην πόλη μας.» αναφέρει ο Πέτρος Ψωμάς.
Σημαντικές επισκέψεις και συγκινητικά στιγμιότυπα
«Πυρήνα πολιτισμού» χαρακτήρισε την Έκθεση Ολυμπιακής Λαμπαδηδρομίας ο Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Παραολυμπιακής Επιτροπής, Θανάσης Τσιβίλης, που ήρθε την Πάτρα προκειμένου να επισκεφτεί την έκθεση στην «Οικία Παλαμά» και είχε την ευκαιρία να θαυμάσει όλο το υλικό και να διαπιστώσει πως αξιοποιήθηκαν οι δάδες και τα υπόλοιπα εκθέματα που έχει παραχωρήσει ευγενικά η Επιτροπή στους διοργανωτές.
«Θερμά συγχαρητήρια στο σπιράλ που είχε αυτή την ιδέα και που την υλοποίησε με αυτό τον μοναδικό τρόπο» είπε. Και συμπλήρωσε πως «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι το ύψιστο αθλητικο-κοινωνικο γεγονός της ανθρωπότητας, το Ολυμπιακό Ιδεώδες δεν αφορά μόνο τους αθλητές αλλά και όλη μας τη ζωή και είναι υπέροχο που δημιουργήσατε αυτή την έκθεση φέτος που είναι ολυμπιακή χρονιά. Διακαής πόθος και ευχή μου είναι να παραμείνει η έκθεση ανοικτή για πάντα και να εξελιχθεί σε ένα ολυμπιακό μουσείο στην Πάτρα, που θα αποτελεί πόλο έλξης για το κοινό της πόλης και κυρίως για τους μαθητές της».
Την εκδήλωση των εγκαινίων τίμησαν με την παρουσία τους οι κάτοχοι Ολυμπιακών μεταλλίων Σοφία Μπεκατώρου, Ιωάννης Μελισσανίδης και Δημοσθένης Ταμπάκος, οι Πατρινοί Ολυμπιονίκες Λάμπρος Βασιλόπουλος και Συμεών (Μάκης) Γεωργαράς και οι διακριθέντες στους Ολυμπιακούς Αγώνες Κωφών Νικολέτα Χιώνη και Παναγιώτης Χιώνης.
Την επόμενη ημέρα των εγκαινίων, οι ίδιοι οι Ολυμπιονίκες θα κάνουν τις πρώτες ξεναγήσεις στα σχολεία που θα επισκεφθούν την έκθεση με μεγάλο ενδιαφέρον: «Ήταν όλοι τους μελιστάλακτοι, μοιραζόμενοι με τους νεαρούς επισκέπτες τις προσωπικές τους ιστορίες. Η Σοφία Μπεκατώρου έφερε και ένα κουτί με όλα της τα μετάλλια και έτσι είχαμε την ευκαιρία να τα θαυμάσουμε, ενώ ο Δημοσθένης Ταμπάκος συγκινήθηκε όταν είδε ένα από τα σπάνια εκθέματα της έκθεσης που δεν είναι άλλο από τους νικηφόρους κρίκους του. Δεν είχε φανταστεί ποτέ ότι κάποιος θα τους είχε φυλάξει μετά τον αγώνα του», αναφέρει στην κουβέντα μας ο Πέτρος Ψωμάς.
Οι επισκέψεις στην «Οικία Παλαμά» συνεχίζονται με σταθερό ρυθμό. Μαθητές, αθλητές, ομάδες αλλά και μεμονωμένοι επισκέπτες προσέρχονται στην Έκθεση Ολυμπιακής Λαμπαδηδρομίας και ξεναγούνται. Ανάμεσά τους και η αντιπροσωπεία της Περιφερειακής Ένωσης Τυφλών Δυτικής Ελλάδος. Μέλη της Ένωσης ξεναγήθηκαν στην Έκθεση Ολυμπιακής Λαμπαδηδρομίας και έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα εκθέματα της πτέρυγας των Παραολυμπιακών Αγώνων και για τις δάδες που -κατ’ εξαίρεση- τους επιτράπηκε να αγγίξουν, προκειμένου να αντιληφθούν την υφή και το μεγαλείο τους.
Από τις πιο ευχάριστες στιγμές για τους διοργανωτές είναι όταν παιδιά φτάνουν στην έκθεση με τους γονείς τους, αφιερώνουν χρόνο στα εκθέματα, ενημερώνονται, διατυπώνουν τις απορίες τους και φωτογραφίζονται με φόντο τις δάδες.
Ειδικά φέτος, μια Ολυμπιακή χρονιά και με φόντο το Παρίσι 2024, αξίζει μια επίσκεψη στον χώρο και στην έκθεση «Η Φλόγα του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού». Για να μάθουμε όσοι ίσως δε γνωρίζουμε, να θυμηθούμε όσοι ίσως ξεχάσαμε, μα κυρίως όλοι να θαυμάσουμε ένα μεγαλειώδη θεσμό που μόνο στόχο έχει να προωθήσει τα ιδανικά της ειρήνης, της φιλίας και της αριστείας που εκπροσωπούν οι Αγώνες.
Η έκθεση «Η Φλόγα του ωραίου, του μεγάλου και του αληθινού στην Πάτρα του Κωστή Παλαμά και της Κούλας Πράτσικα» είναι μια πρωτοβουλία του «σπιράλ» που φιλοξενείται στη Στέγη Γραμμάτων «Κωστής Παλαμάς», είναι επισκέψιμη με ελεύθερη είσοδο και θα παραμείνει ανοικτή μέχρι το φθινόπωρο.